Сабакі Эўропы

5.

Да зімы заставалася адзін раз дыхнуць. Зачыняўся стратэгічны лес, замыкаў за сабой чорныя дзьверы, замалёўваў блядою фарбаю вокны, закалоч­ваўся ад людзей.

Але не давалі людзі стратэгічнаму лесу спакою.

Па гушчары шнарылі патрулі з сабакамі, напаўнялі запаветныя месцы брэхам ды кашлем камандаў, дрэвы абарочваліся салдатамі, а паляны — пражэктарамі, а над шатамі дрэваў час ад часу паволі, злавесна падаў на лес верталёт і ніяк ня мог упасьці, вісеў, круціўся, выглядваючы ў цёмных джунглях, ці не прабяжыць па іх падазроная хваля, ці ня ўздрыгне дзе забароненая галінка, ці ня выдасьць сябе недзе паміж высокіх вольных ялінаў нелегальная схованка.

Шукалі парашутыстага. І дзень, і ноч шукалі. Па­рашут быў — а шпіёна ўхапіць ніяк не ўдава­лася.

Гэта ў лесе. А ў Белых Росах шчыраваў у марных пошуках паліцай. Дапытваў, злаваўся, захо­дзіў у хаты да людзей, абяцаў узнагароду, а то і кару: на слабую памяць не спадзявайцеся, папярэджваў ён, паймаю шпіёна, ён расколецца, і тады ясна будзе, хто з вас, аднасяльчане, вінаваты, што не прык­меціў, не надаў увагі, прапусьціў міма вушэй, даў сябе абвесьці вакол пальца, недапільнаваў, недагледзеў, не данёс, не далажыў. Хто паленаваўся на мабілцы пару кнопак націснуць, каб прысыг­наліць.

Кожная драбяза мае значэньне, пераконваў па­ліцай вяскоўцаў. Дарагія мае, успомніце, можа, чулі што або бачылі, не такое, як заўжды, нешта, што выбівалася са звычнай штодзённай каляіны. Кожная лухцень можа зрабіцца зачэпкай.

І тады паліцай пацягне — і выцягне паскуду за брыдкі хвост.

У Белых Росах неўзабаве шпіёна так і пачалі ўяўляць — як нейкую нечалавечую істоту, з хвастом, ды жабрамі, ды рагамі, ды вокам на дупе, а чэлесам на лбе. І гэта было шпіёну на руку (калі, вядома, ён меў рукі). Бо нечалавечаскаму сушчэству ў дзярэўні спратацца невазможна, тут нечалавечаскія сушчаства сразу бы как на далоні аказалісь.

Так сказаў Маўчуну настаўнік, калі яны неяк сустрэліся на вуліцы. І Маўчун уявіў сабе Стэфку — наколькі ж яна не была да шпіёна падобная. Дый не здагадваўся ніхто, што шпіён-та — баба. Шукалі мужыка. Так яно заўжды бывае, калі людзі ў інтэрнэт і ў рэлігію вераць.

Хата, дзе раней Юзак жыў, стаяла ў самым пачатку вуліцы. Марнела сабе пакрысе без гаспадара. Глядзела на вёску цёмнымі вокнамі. На дзьвярах замок боўтаўся. Яго туды сам паліцай і павесіў, калі Юзак прапаў. Павесіў і забыў. Кожнага разу, праходзячы паўз Юзакаву хату, Маўчун пазіраў на гэты замок і цешыўся, што яму прыйшла такая геніяльная ідэя — пасяліць Стэфку ў Юзакавай хаце. Тут яе ніхто не шукаў. Дый наогул ніхто падумаць ня мог, што шпіён атайбаваўся ў саміх Белых Росах. Яго шукалі ў лесе — а ў вёсцы шукалі сьляды і савобшчнікаў. Хто ж мог падумаць, што шпіён здольны на такое нахабства?

Часам у Белых Росах зьнікалі людзі. Так здарылася з Маўчуновай мамай. І з Чэськам, які ў школе разам зь ім хадзіў, а аднойчы пайшоў у лес у ягады і не вярнуўся. А стары Ігнат, у чыёй хаце пана Какоўскага пасялілі, сам памёр. Але Ігнатава дачка, Ларыса, таксама не вярнулася. Гэткая ж гісторыя і зь Юзакам: працавіты быў мужчына, жонка ў яго памерла, сыноў у маскалі даўно забралі. Да Юзака сястра Любчынай маці хадзіла. Усе думалі: ну, возьме Юзак яе ў жонкі ўвосень. Хрэн вам. Пайшоў Юзак неяк год таму ў лес на панду — і прапаў. А паколькі нікога ў Белых Росах не прыбавілася, так і стаяла ягоная крэпкая, умелай рукой узьведзеная хата пустая.

Маўчун з Касмачыкам туды неяк залазілі: усё выглядала так, нібы гаспадар зараз вернецца. Рэчы стаялі на сваіх месцах, ложак засланы так, нібы на ім яшчэ гадзіну перад тым нехта ляжаў. Зарадка ад мабілкі скруцілася на канапе. Людзі ў Белых Росах, канешне, калі зразумелі, што ня вернецца ўжо Юзак, пачалі да хаты ягонай хадзіць ды прыглядацца, што сабе можна ўзяць, што да гаспадаркі ўласнай прыдасца. Не таму, што марадзёры. Якія ж марадзёры ў Белых Росах? А таму, што нядоб­ра гэта, калі рэчы без гаспадара марнеюць. Усякай вешчы дзела нужна, казаў стары Касмач, які ня супраць быў, каб хату Юзакаву яму аддалі. Але аднойчы паліцай прыйшоў, замок павесіў, а ўсім па вёсцы эсэмэску адаслаў, гасударсьцьвенную: Юзакава хата канфіскуецца, нічога ў ёй не чапаць, у вокны ня лазіць, па падворку не хадзіць, замок не зрываць, а хто не паслухаецца, сагласна ўказу будзе бізунамі наказан. Публічна. Гэта астудзіла пыл аднасяльчанаў. Гасударства ёсьць гасударства. Гэта некалі, да асвабаждзенія, яго можна і нужна было абманваць, каб выжыць. А цяпер усяго хапае, імперыя ўсім дала што нада для жызьні, работу, яду, дастоінства, уверэннасьць у заўтрашнім дне. А ад публічных бізуноў людзі адвыклі. Нікаму не хацелася зноў прывыкаць.

Таму і пакінулі Юзакаву хату ў спакоі. А паліцай усё чакаў, калі ўласьці прыедуць на канфіскацыю, ды толькі ня ехаў ніхто ўжо год, і сумнеўна было, што тая ўласьць пра Юзакава майно пом­ніць.

Вось і выйшла, што мінаючы Юзакаву хату, на яе ніхто стараўся не глядзець. Каб сябе ў іскушэніе ня ўводзіць. Ды ўсё роўна, не-не, а мільгала ў гаспадарлівай сялянскай галаве думка: ну нельга так людзей мучыць, пусьцілі б нас, мы б за гадзіну там усё расьцягнулі, і забылася б гісторыя, разам зь Юзакам тым злашчасным. Каму ана нужна, памяць?

За хатаю ў Юзака быў сад. Малы, але дрэвы жывучыя, моцныя, здаровыя. Так яны ў хату і залезьлі тады, Маўчун з Касмачыкам. Па дрэве на страху, а там на гарышча, а з гарышча саскочылі каля печы. Ніхто іх не заўважыў. Як залезьлі, так і вылезьлі.

Такім жа чынам хуліганскім і Стэфку Маўчун туды адтранспартаваў. Ноччу, пачакаўшы, пакуль поўню хмара абдыме, на яблыню, зь яблыні на страху, са страхі на гарышча, з гарышча праз лаз да печкі. Маўчун назад вылез — а Стэфка са сваімі шпіёнскімі штукенцыямі там засталася.

Ужо тыдзень там сядзела, вяла здымку і другую шпіёнскую дзеяцельнасьць. Начальству перадавала праз свае научна-фантасьцічаскія прылады. А ўначы, завітаўшы да гусачкі шэрай і паабдымаўшыся зь ёй як апошні раз, Маўчун у Юзакаву хату прыходзіў, лез на страху, тоячыся, ды на гарышча, а там яго шпіёнка чакала... І яны размаўлялі: пра тое, як дзень прайшоў, ды пра тое, як у Стэфкі на радзіме людзі жывуць. І яшчэ пра ўсялякія розныя рэчы.

А ўдзень, ідучы ў школу міма Юзакавай хаты, Маўчун толькі мружыўся ды ў тэлефон на хаду носам тыцкаў — і ніхто з аднасяльчанаў ягоных нават западозрыць ня мог, што ён кожную ноч у той канфіскаванай хаце бывае, ды не адзін, а...

Тут, канешне, не бізунамі публічнымі патыхала. Калі Маўчуна раптам раскрыюць, па яго таксама машына вайсковая прыедзе. Толькі ўжо іншая. Такая чорная з залатым. Каго туды затаўкуць — таго імя ўжо ніхто ня ўспомніць. І бацьку ягонага ніхто ня ўспомніць. Але Маўчун не баяўся. Вось не баяўся чамусьці і ўсё тут. Мабыць, таму, што ня самым гэта жахлівым у жыцьці лічыў, што яго ўспамі­наць будзе забаронена. Важней, каб у самога нешта ў памяці засталося. Важней, калі на твае пытаньні нехта нарэшце дасьць адказ. Важней, калі ў цябе ёсьць шэрая гусачка, добрая кніжка пра Нільса Хольгерсана і свой успамін пра тое, што некалі пабачыў на лясной паляне, за паваленым дрэвам схаваўшыся.

Таму Маўчун кожную ноч лазіў да Стэфкі, нікому нічога не казаў і толькі на вус накручваў, што яму шпіёнка расказвала. Пра далёкія гарады, ды пра чужых людзей, ды пра іхныя дзіўныя мовы, ды пра навуку жыць разам і нікога не ненавідзець.

А праз тыдзень ён атрымаў заданьне.

Сваё першае шпіёнскае заданьне.

“Раскажы мне пра гэтага вашага пана Какоўскага, — папрасіла Стэфка. — Па-мойму, з усіх ён найбольш цікавы”.

“Дык я ж расказваў, — незадаволена прашаптаў Маўчун, на якога падала праз шчыліну ў страсе халоднае сьвятло месяца, і ён думаў, што, магчыма, выглядае цяпер старэйшым у вачах Стэфкі. — Хворы ён. Мазгі прапіў”.

“Пра цябе таксама шмат што думаюць, — мякка запярэчыла Стэфка. — Але ніхто ня ведае, што ў цябе насамрэч у галаве”.

Гэта было праўдай. Маўчун пакрактаў, пацёр лоб, пачухаў нагу. І расказаў Стэфцы ўсё, што ведаў. Што знайшлі мужыкі гады тры таму пана Какоўскага ў лесе, думалі панда, а ж не: чалавек. Пан Какоўскі не супраціўляўся, але ісьці не хацеў, ногі па зямлі валачыліся, калі яго ў вёску цягнулі. Паліцай яму пад рэбры выпісаў разоў пяць, допыт зладзіў, але пан Какоўскі толькі пра сваю ашыбку цьвердзіў, ды пытаўся, какой год і как так вышла. Прыехала ў Белыя Росы чорная машына, унутры залатая, забрала пана Какоўскага, а праз тыдзень назад прывезла. Правялі ўласьці сьледзтвіе, экспертызу, дазнаніе, дапросы з прыстрасьціем — нічога не даведаліся новага. Прызналі бальным на галаву, які са сьпецбальніцы далёкай нейкім цудам уцёк у лясы. Думалі, шпіён — але які шпіён пройдзе сьледзтвіе з наілуччымі экспертамі і на сваім стаяць будзе? Бальной, рашыла гасударства і адправіла пана Какоўскага ў Белыя Росы, пасяліла ў хаце Ігната памерлага, пенсію па інваліднасьці дала — гуманнасьць праявіла. А пан Какоўскі з таго часу ні пра што іншае і гаварыць ня мог: толька ашыбка, какой год і “я ад вас уцяку”. Да ягоных уцёкаў усе звыклі. Нават біць перасталі. То салдаты, то Маўчун, то Касмачык, то іншыя падлеткі, дый дарослыя таксама заўжды знахо­дзілі пана Какоўскага ды вярталі на месца прапіскі. Ніхто ўжо і не зьдзіўляўся. У кожным калектыве заўжды ёсьць свая яліта-аэліта, свае пчолы-тружанікі, свая матка, свае трутні і свой бальной. Бажаволак бясьпечны, пакуль народ не баламуціць.

Стэфка ўсё гэта выслухала ды запісала. Маўчун паціснуў плячыма: больш расказваць няма чаго.

“Трэба мне зь ім кантакт наладзіць, — вырашыла Стэфка. — Зможаш нас пазнаёміць?”

“А ты мне Парыж паказаць абяцала”.

“Пакажу, калі пазнаёміш”.

Маўчун уздыхнуў.

“Паспрабую”.

Дамовіліся, што Маўчун пана Какоўскага ўначы ў Юзакаў сад прывядзе. Рызыка была, канешне. Але хто пана Какоўскага паслухае? Дый ведаў цяпер Маўчун, Стэфкай навучаны, чым пана Какоўскага завабіць і як яго саўдзельнікам зрабіць.

Увечары ў прызначаны дзень мілаваліся Маўчун ды шэрая гусачка, Маўчун хваляваўся — першае заданьне самае адказнае ды самае небясьпечнае. Гладзіў гусачку сваю шэрую па ладненькай шыйцы ды расказваў ёй шэптам:

“Дзень будзе пагодны, ня горача ды ня холадна, ня дождж і ня сьпёка, прыйду я да цябе апошні раз ды абдыму моцна-моцна, задрыжыш ты, нібы голая ў лесе стаіш пасярод паляны сонечнай, а я скажу ўсе словы, якія паложана па навуцы, і тады адчуеш ты, гусачка мая ненаглядная, як я раб­люся ўсе меншы, ды меншы, ды меншы... Унтэрменшы, ды унтэрменшы, ды унтэр-унтэрменшы... А тады ўжо зусім малы, вось з тваю лапку ростам, абхап­лю тваю шыйку, і ты разьбяжышся ды ў неба скочыш... І падымемся мы высока-высока, так, што нават Касмачова хата зробіцца памерам з мабілку, і паляцім з табой над стратэгічным лесам, ды над хатай старой шаптухі, ды над азёрнымі вачамі, што ў неба глядзяць, ды над усімі ваеннымі базамі, вышэй за верталёты... Паляцім на запад, туды, адкуль Стэфка, дзе Парыж, ды Бэрлін, ды Лёндан, ды Рым, ды Прага... Бо гэта ў школе няпраўду кажуць, што іх разбамбілі нашы, брахня, нашы салдаты мірныя, і бомбы ў іх, як цукеркі, і ў кожнага салдата анёл унутры жыве, белы... І курыць залатыя цыгаркі...”

Слухала гусачка, і бачыў Маўчун, што яна яму ня верыла. Але ён толькі ўсьміхаўся тужліва, шкадуючы птушку недалёкую, любую сваю. Надыдзе такі дзень — паверыш. Гусачка мая, ясачка, кісачка пералётная.

Пан Какоўскі сядзеў у сябе на двары і ружжо сабе зь бярозавай палкі выразаў. З прыкладам, затворам, курком ды прыцэлам — усё бярозавае. А пад нагамі ў пана Какоўскага боепрыпасы валяліся — бярозавыя патроны.

“Здрасьці, пане Какоўскі! — павітаўся Маўчун. — Уцякаць сабраліся?”

Пан Какоўскі схапіў бярозавае ружжо, на Маўчуна наставіў.

“Жывым ня дамся! Рукі проч! Застралю цібя, дзікарская морда!”

Маўчун падышоў бліжэй.

“А какой цяпер год?” — падазрона спытаў пан Какоўскі, зарадзіўшы сваю стрэльбу.

“Дзьве тысячы сорак дзявяты”, — адказаў Маўчун з уздыхам.

“Лож! — крыкнуў пан Какоўскі. — Палучай! Умры, фашысцкі выблядак!”

І даў проста па Маўчуне чаргу. Маўчун схапіўся далоняй за грудзі, твар ягоны перакасіўся, і ён мехам паваліўся на трэскі.

Пан Какоўскі, пабачыўшы гэта, выдаў радасны баявы вокліч.

“Пане Какоўскі, а какой цяпер год?” — спытаў Маў­чун, расплюшчыўшы вочы, але працягваючы ляжаць на сьпіне.

І гэта быў моцны ход. Пан Какоўскі замёр і задумаўся. Пра такое ў яго яшчэ ніхто не пытаўся.

“Сягоньня пятага ліпеня дзьве тысячы шаснаццатага года, — сказаў ён нарэшце. — Пятага ліпеня дзьве тысяча шаснаццатага года. Мінск, парк Горкага. Вазврашчаясь із паліклінікі па уліцэ Кісялёва, я...”

Вочы пана Какоўскага ліхаманкава закру­ціліся.

“А завуць вас як?” — напаўголасу спытаў Маўчун, ляніва пацерабіўшы пальцамі сырую трэсачку.

“Міхаіл Антонавіч Жуковіч, — сказаў разгублена пан Какоўскі. — Вазврашчаясь із паліклінікі па уліцэ Кісялёва, я...”

“Ашыбка вышла, — прамовіў Маўчун, зірнуўшы на дзікі твар пана Какоўскага. — Как так? Как эта палучылась?”

Пан Какоўскі зрабіў сутаргавы рух рукой, быццам хацеў, каб Маўчун зараз жа замаўчаў. Маўчун падняўся, абтрос штаны, уважліва паглядзеў пану Какоўскаму ў вочы.

“Как так, Міхаіл Антонавіч?”

“Пятага ліпеня дзьве тысячы шаснаццатага года, — нібы апраўдваючыся, заскуголіў пан Какоўскі. — Вазврашчаясь із паліклінікі па уліцэ Кісялёва, я...”

“Назад хаціце? — спытаў Маўчун, як яго Стэфка навучыла. — Тады слухайце ўнімацельна. Сёньня апоўначы прыйду да вас, пойдзем туды, дзе вы назад вярнуцца зможаце. Панялі? Толькі нікому ні слова. Бо інача прапала ўсё. Ашыбку ісправіць можна. Але толькі адзін раз. Сагласны?”

Ці зразумеў яго пан Какоўскі, цяжка было сказаць. Мо і ня слухаў ён, што яму тлумачылі. Але адкінуў сваю бярозавую стрэльбу, пайшоў да сваёй хаты, гайдаючыся, ды мармытаў пад нос:

“Вазврашчаясь із паліклінікі па вуліцы Кіся­лё­ва, я...”

Ня надта верачы ў посьпех сваёй справы, роўна ў 23.45 Маўчун зірнуў на экран мабілкі і асьцярожна высунуўся з-пад коўдры. Бацька даўно спаў, Маўчун высьлізнуў на вуліцу і загуменьнямі хутка дайшоў да хаты Какоўскага. Як ні дзіўна, той быў гатовы — стаяў каля крывога туалету з торбай, начапіўшы на сябе картуз. Маўчун даў яму знак, і пан Какоўскі, шумна выдыхнуўшы, пайшоў сьледам. Не пасьпелі яны ў агароды нырнуць, як з-за кустоў выскачыў прамень ліхтарыка ды, палётаўшы па цёмнай зямлі, выхапіў Маўчуновы ногі.

“Стой, страляць буду, — пачуўся злавесны голас паліцая. — “Хто такія? Каменданцкі час ня пісан?”

Маўчун нічога ні пра які каменданцкі час ня чуў.

“Я гэта, ваша благародзіе, — сказаў ён спалохана. — Маўчун”.

Ліхтарык ударыў у вочы.

“Маўчун? — паліцай падышоў, трымаючы руку на кабуры. — Бачу ўжо... Хм. Гы. Неяк ты мне раней вышэйшым падаваўся... Што ты тут швэндаешся? Ноч на дварэ”.

“Пана Какоўскага дахаты транспарцірую...”

Ліхтарык кінуўся ўбок, пан Какоўскі закрыў твар абедзьвюма рукамі. Але і бяз твару было ясна, што гэта ён.

“Зноў уцёк? — паліцай бязьлітасна, як шабляй, пасек промнем ліхтарыка беднага Какоўскага. — Вось жа не сядзіцца сумашэдшаму. Глядзі, пан Какоўскі, цяпер ўрэмя такое, зьбяжыш у лес, падстрэ­ляць, як панду. У лесе салдатаў як ягад улетку. Пака што прашчаю. Сьледушчы раз арыштую і бізуноў усыплю, не пагляджу, што інвалід”.

Пан Какоўскі раптам замычаў:

“Міхаіл Антонавіч Жуковіч! Вазврашчаясь із палікінікі па уліцэ Кісялёва...”

Але паліцаю было ўсё роўна:

“Какойгод, какойгод, — перадражніў ён. — Ашыбка вышла. Сам ты ашыбка, а не чалавек. Хату далі, пенсію далі, а ён усё ў лес глядзіць. Ваўчыдла бальное. Была б мая воля — застрэліў бы і забыў. Ладна, ідзіце, і большэ не пападайцесь. Я чалавек нервны. Шастаюць па цемнаце ўсякія. Работаць мяшаюць!”

Давялося павярнуць назад, да хаты Какоў­скага.

“Чуеш, Маўчун! — крыкнуў ім наўздагон паліцай. — Ты сёньня нічога падазрыцельнага ня бачыў? Вот ваш учыцель, напрымер...”

Паліцай дагнаў іх і зноў засьвяціў Маўчуну ў твар.

“Штота мне паказалась, какойта он странны сягоньня, — паліцай гаварыў ціха, пранікнёна, голас такі, нібы Маўчун яму быў родны чалавек. — Учыцель ваш — он, канешна, чалавек правераны. Толька вот што... Штота он там у сябе пішэт начамі. Табе не паказваў? Не дзяліўся? Не намякаў: зайдзі, мол, пачытай?.. Га?”

Маўчун падумаў, прыкінуў у галаве, што і як варта адказаць.

“Не, — прамовіў ён як мага больш спакойна. — Але...”

“Што але?”

“Можа быць, вы і правы... — замяўся Маўчун. — Штота он мне падміргваць стаў. Часта. Я думаў, так, нервы, а цяпер думаю, можа, намякаў...”

“Ага, — узрадавана сказаў паліцай. — Ты тожа замеціў? Ну, праверым. Праверым. Можа, і ложная трывога. Ты пака нікаму... Поняў? Не нада на чалавека безь віны гнаць. Праверым. Но ты пакляніся — як што заўважыш, адразу мне эсэмэску. Поняў, Маўчун?”

“Так точна”, — бадзёрым голасам адказаў Маўчун і яны нарэшце рушылі назад. Каб, перачакаўшы, ужо зусім іншай дарогай, праз поле, абысьці хуткім крокам вёску і зайсьці да саду Юзака зь іншага боку.

“Вось ён, — Маўчун кінуўся да Стэфкі. — Пан Какоўскі. То бок Міхаіл Антонавіч Жуковіч. А гэта...”

“Памагай божа, — Стэфка выйшла з-за яблыні, быццам нарадзілася толькі што з гэтага раскі­дзістага ценю. — Добры вечар, Міхаіл Антонавіч. Мы яшчэ ня ведаем, што з вамі адбылося, але вы — ахвяра і закладнік не зусім звычайных абставінаў. У нашых агульных інтарэсах...”

Было відаць, што яна хоча сказаць зусім іншыя словы. Але такія, відаць, былі інструкцыі.

Пан Какоўскі замёр, перапуджана прыхіліўшыся да сьцяны. Ягонага твару не было відаць. Стэфка і Маўчун пачулі толькі прыглушаны, па-сабачаму пагрозьлівы рык:

“Вазврашчаясь із паліклінікі па уліцэ Кісялёва, я... — прахрыпеў пан Какоўскі. — Дзевушка, дарагая, скажыце мне прама...”

Ён перастаў рыкаць і ўсхліпнуў:

“Какой цяпер год?”

“Дзьве тысячы сорак дзявяты, — цьвёрда адказала Стэфка. — Міхаіл Антонавіч, я...”

“Ашыбка вышла”, — заплакаў пан Какоўскі і ўпаў на калені.

Стэфка дастала шпрыц.

“Ты бяжы дамоў, я сама разьбяруся, — кінула яна Маўчуну. — Гэта загад. Заўтра ўсё патлумачу”.

Маўчун пакрыўджана глядзеў на яе, спрабуючы ўгадаць, як яна на яго зараз пазірае. Абыякава? Строга? Пяшчотна? Яе голас гучаў так роўна, так мэханічна, што ён упершыню падумаў: можа, яна ім проста карыстаецца? Можа, нічога такога паміж імі і няма?

“Маўчун, — сказала Стэфка гарачым, сур’ёзным, зусім не сваім шэптам. — Ты мусіш пайсьці. Так трэба для справы. Я абяцала табе пра Парыж? Заўтра будзе. А зараз ідзі”.

Маўчун павярнуўся і не азіраючыся пабег. Здалёк пабачыў сьпіну паліцая, прыкінуў, як лепш яе абмінуць — і вось ужо прабіраўся, намагаючыся не нарабіць шуму, у хату. Асьцярожна адчыніў дзьверы — і тут на вэрандзе запалілася сьвятло, у дзьвярах зьявіўся бацька, які быццам бы і ня спаў зусім.

“Дзе цябе чэрці носяць? — замахнуўся ён на Маўчуна. — Я табе што сказаў: каб да ночы дома быў... Ваша высокаблагародзіе, гэта сынок мой, ён па дзеўках бегае, што падзелаеш, возраст такой, гармоны іграют...”

І Маўчун з жахам пабачыў, як з-за сьпіны бацькі на вэранду выйшаў высокі ахвіцэр у белай форме, высокіх ботах, фуражцы з залатым арлом.

Афіцэр прыгнуўся, ступіў на скрыпучую падлогу вэранды. Вусны ягоныя былі тонкія-тонкія, і цыгарэта ў пальцах такая самая, тонкая, доўгая.

“Гэта маёр Лебедзь, — быццам няспынна кланяючыся, замармытаў бацька. — Наш высокі госьць. Толькі што прыехаў, будзе ў нас сьледзтвіе праводзіць. Па дзелу парашуціста. Пасколька месная паліцыя не спраўляецца. І ў нас пажыве. Ты ж знаеш, сын, у нас места столька, што на ўсіх хваціт. Солтыс яго высокаблагародзіе ў нас пасяліў, зараз паліцая... паліцэйскага нашага пайду шукаць, пазнакоміць, а ты высокаблагародзію пасьцель пасьцялі, угашчэніе, і штоб не маўчаў, кагда высокаблагародзіе спрашывает...”

Маёр Лебедзь усьміхнуўся кончыкамі вуснаў, разглядваючы перапуджанага Маўчуна.

“Сколько тебе лет?”

“Пятнаццаць пачці”, — буркнуў Маўчун.

“Тебя здесь все так и зовут: Молчюн?”

“Да”.

“Странно, — маёр закурыў і паставіў на зэдлік нагу. Ідэальна вычышчаны чорны бот блішчаў у сьвятле іхнай мутнаватай лямпачкі. — В Академіі меня называли точно так же. Но потом перестали. Знаешь, почему?”

Маўчун нічога не казаў. Уперыўся вачыма ў гэты бот і сьціснуў кулакі. Галава ягоная кружылася ад дыму тонкай цыгарэты.

“Потому что до конца учебы остался я один. Ос­тальные сошли с дистанции”.

Маўчун не адрываючыся глядзеў, як высокі бот пад бездакорна белай калашыной ледзь бачна варушыцца, нібы ў ім, як у яйку, рыхтаваўся вылупіцца нехта, хто ведае пра Маўчуна ўсё, усё да апошняй тайнай драбніцы.

“Молчание — золото”, — сказаў маёр задуменна, зьняў з зэдліка нагу і выйшаў на двор. Маўчун чуў, як ён мочыцца ў траву. Над вёскай зноў узышла поўня. Маўчун стаяў, ня рухаючыся, на вэрандзе, пакуль цырчэньне ня сьціхла. Маёр зашпіліў прарэх і ціха завыў, крыху запракінуўшы галаву.