Сабакі Эўропы

11.

Касія, Касія, думала бабка ды ўспамінала русалчыну скуру сваёй ратаўніцы. Дык што: усторкнулася тая госьця неўзабаўная ды паехала. Выцягнула яе, старую, з таго сьвету — а нашто? Туга ахапіла Бя­ніг­ну. Добрая, здаецца, тая Кася, але андартальскі лес каго хочаш з дарогі саб’е. Дзела яснае, што дзела цёмнае... Ці перадасьць Каця ейнае пісьмо? Або ўжо даўно жаніху ейнаму аддала: паглядзі, што матка твая піша. Чэсная ж дзеўка, падманваць ня любіць. Па вачах відаць. Аддала жаніху пісьмо сваё, пра тое, што тут яе дзяржаць. А Максім прачытаў, можа, ды ашалеў ад злосьці, што глядзіць ягоная бабка ў лес, як той воўк, а зь ім заставацца ня хоча.

Не было жаніха ў доме ўсю ноч, а калі зьявіўся, дык на вочы бабцы не паказваўся. Іншым разам падумала б бабка, што засаромеўся — калі б такі хлопец шалёны мог сорам мець. Адно добра: давялося жаніху бабчынаму, Максім Крывічаніну, адкласьці іхнае д’ябальскае вясельле. Ох, надта раззлаваўся ён, відаць, на старую: і за тое, што тая забіцца вырашыла, у моры ўтапіцца, і за пісьмо, мабыць, таксама. І чужаніца гэтая, Каця, ці Кася, ці як тую дзеўку звалі, папсавала жаніховы намеры ды клопату нарабіла.

Але рэч была зусім ня ў бабцы. Зьявілася ў Максіма ейнага Крывічаніна важная справа, якую ён хацеў разьвязаць як мага хутчэй.

Ня ведала пра гэта бабка, ляжала ў адчаі сваім ледзяным ды сьнежным сьне, чакала, калі ўжо яе бог да сябе забярэ. Замарылася яна думаць — і жыць замарылася. Ціха было ў доме, цішыня стаяла на ўсім востраве, толькі мора шумела сабе, нікога ня слухаючы, песьню сваю нязмоўкную пела. Ніхто не заходзіў да бабкі цягам цэлага дня, толькі ўнучка Алеся раз завітала, каб пакар­міць. І тут раніцай раптам заходзяць яны: жаніх ды таўстун гэты, абодва пры парадзе, ды кажуць баб­цы зьбірацца.

Затрапятала Бянігніна сэрца — няўжо пакіне яна нарэшце востраў? Не чакала бабка такога павароту. Сабралася паслухмяна ды з дому выйшла. Пасадзіў яе Крывічанін у знаёмы вазок ды пакаціў угару. А калі яны да долу шырокага дакаціліся, чакаў іх там той самы белы самалёт. Толькі цяпер бабка зразумела, які ён малы. Зацягнулі яе ў самалёт ды рамянём прышпілілі.

“Налётаешся ты, бабка па сьвеце”, — пасьміхнуўся Максім зь нейкім дакорам. Налётаешся... А хіба ж яна прасілася?

Разагнаўся белы аэраплан ды кінуўся проста ў сьвітальную імглу. Разам з бабкай Бянігнай, жаніхом ейным ды таўстуном, такім змрочным, нібы ў яго памёр хто. А пілотам той самы барадач . Усё памятала бабка, дарма што старая, як спарахнелы пень. Мо і лягчэй ёй было б, калі б забыла яна, што зь ёй стала. Ды ўпарцілася яе памяць, як малое дзіця, не хацела спаць класьціся.

Праляцелі яны зусім блізка ад сонца, такога ўжо прыўкраснага, што вачэй не адвесьці, а калі пачалі спускацца, пабачыла бабка ўнізе вялікі горад, напалову з рудое цэглы, а напалову зь белага каменю. Вось ужо і машыны, і людзей, і караблі на рацэ відаць. Можа, хто і забраў бы зь іх бабку ад злога жаніха, ды што тут паробіш: яны там, на зямлі, пра яе і не здагадваюцца. Самалёт ім не цікавы, а бабка і пагатоў. Бачыць іхнае вока аб’ект лятаюшчы, ды ляціць бабка высока...

Хацела б старая Бянігна паверыць, што гэта Мінск пад яе нагамі клубкі свае размотвае, але хоць і старая была, ды не такая дурная, каб чужы горад з караблямі за Мінск прыняць. Кінуўся іхны самалёт на зямлю, як каршак, здабычу ў траве пабачыўшы, ды вывелі бабку з самалёта на асфальтавае поле. Няўжо ж у горадзе цяпер яны з жаніхом ды слугамі ягонымі жыць будуць?

Ды не, ня жыць яны сюды прыляцелі. А справу рабіць. Так яе жаніх сказаў, Максім Крывічанін.

Прыехала пузатае жоўтае таксі, вазок баб­чын у багажнік засунулі, і павезла іх тая машына ў горад — спачатку па гладкай, як лысая галава, шашы: па такой самалётам у неба ўзьлятаць, а па ёй машыны сноўдаюць, а пасьля па мосьце. Дабраліся да гораду, панесьліся між цэркваў высокіх, помнікаў зялёных, як вадзянікі, якіх з балота дасталі, між крамаў бліскучых, бясстыдных, між аўтобусаў ды чыгуначных станцый. Людзі тут ня тое што ў Мінс­ку, на сьветлафоры не глядзяць, так праз дарогу і пруць, і ўсе жывыя. Чарнявы ва­дзіцель усё пагаварыць хацеў, абарочваўся, балбатаў, а сам на газ цісьне, на дарогу не глядзіць, а рух у горадзе такі, што ня раз падавалася Бянігне, што саб’юць яны якую бабку ці дзіця малое, вось зараз жа і саб’юць. Максім Крывічанін усё маўчаў ды ў акно глядзеў, пра справы свае думаў. А таўстун нехаця адказваў — словамі кароткімі, нянаскімі, ды так, быццам пляваўся.

Даехалі да гатэлю, Максім таксісту грошы сунуў — і вось ужо сядзіць Бянігна ў нумары. Нумар цесны: “Месца — старой бабе сесьці”, як сказаў жаніх ейны, у пакой зайшоўшы.

Сядзіць яна сама не свая, у грудзях холад, галава баліць. Перад ёй талерка з абедам, а Максім Крывічанін ногі на стол паклаў ды ўсё ў кампутар свой узіраецца. Бегаюць па жаніховым твары хуткія цені, ды маладыя злыя зморшчыны, ды сонечныя зайцы. Стаіць у вялікім чужым горадзе вясна ва ўсёй красе — гэткая самая чужая, незразумелая, пахкая, шумная, як морам на бераг бабчын выкінутая.

“Ну што, бабка, як табе Гамбург? — пытаецца жаніх, не адрываючыся ад экрана. — Страшны? Ня ведала, што такія бываюць? Кожнае сяльцо мае сваё нараўцо... Ты еж, бабка, еж, табе сілы ўвечары спатрэбяцца...”

І зноў у свае справы занурыўся. Нашто ёй тыя сілы? Хіба каб памерці сіла была, а што ён там яшчэ прыдумаў. Адно слова — Крывічанін. Усё ў яго крыва ды ўсё людзям на шкоду... Мала чалавеку лішняга, дык яшчэ хоча, кілямі ў сябе закідвае і ўсё роўна ня сыты.

Увечары выкацілі бабку на вуліцу ды рушылі ўсе трое па ходніку ў самую чалавечую гушчу. Людзі расступаюцца, ды ўсё гергечуць, а людзей як грыбоў у лесе, ды ўсе розныя: ёсьць белыя ды барадатыя, але і чорных, як чэрці, хапае, чарнейшых за бабку, ой чарнейшых. А зь імі дзеўкі неахайныя, хлопцы зь пеўнікамі на галовах, мужыкі ў сукенках, бабы з насамі праколатымі, чаго тут толькі няма... І басурмане паўсюль ходзяць — смуглявыя ды нахабныя, і жонкі іхныя ў хустках, такія ўжо скромныя, а зірнеш нейкай у вочы: як усё разумеюць. Шкадуюць бабку, праход даюць, усьміхаюцца, быццам яна зь імі век знаёмая.

Прыкацілі да нейкага дому, падняліся на ліфце некуды высока, Максім Крывічанін упэўнена памкнуў да шкляных дзьвярэй — і вось яны ўжо ў залі, вялікай, убранай, крэслы радамі стаяць, людзі сядзяць, па-інастраннаму гавораць. Пагля­дзелі раз на бабку і забылі. Занятыя, чыстыя, ілбы шырокія, з шышкамі — такія ўжо разумныя ўсе ды інцілягентныя. Культурны народ сабраўся — і бабка зь імі, з жаніхом сваім ды прыяцелем жаніховым. Каля сьцяны стол і за ім тры крэслы, а на стале вада стаіць у бутэльцы. Захацела бабка папіць, але як ты спытаеш, ці можна. Давялося цярпець. А тут ужо ўсе па месцах паселі — ну і бабка са сваімі з краю таксама сядзіць, назірае, што вакол робіцца.

А рабілася вось што. Зайшла ў залю жанчына, не маладзіца ўжо, але і не старая, мо сорак ёй было, а мо і меней. Села за стол, усьміхнулася. І такая ўжо дзелавая, словаў няма: сама ў нагавіцах, кашулька белая з-пад пінжака сьвеціць, і стрыжка кароткая, як у мальца-падшыванца. Вусны накрашаныя, на вушах нейкія чорцікі залатыя вісяць, а вочы такія ўжо вумныя, што прасьці госпадзе — і не баіцца ж жанчына гэтая мужыкоў розуму вучыць. З бакоў да яе інастранцы падселі, немцы ці хто, завіхаюцца моўчкі, адзін ёй вады налівае, другі нешта на вуха шэпча, яна слухае, мружыцца, у залю глядзіць. Мік­рафон пакашляў, усе сьціхлі, бабка паглядзела на жаніха свайго ды на таўстуна. Таўстун дык усё азіраўся спалохана, а Максім Крывічанін вачыма ў дзеўку ўпіўся — і такая была злосьць у ягоным паглядзе, такая нянавісьць, што бабка падумала, зараз жанчына за сталом заўважыць і закрычыць. Крывёй наліліся прыгожыя Максімавы вочы, кулакі сьціснуліся, а падбародзьдзе ўсьміхаецца.

“Meine Damen und Herren...” — нечакана сказаў нейкі немец, уздрыгнула старая Бянігна, але ніхто на яе ўвагі не зьвярнуў, усе да стала павярнуліся.

А жанчына ў пінжаку нагу за нагу закінула, туфлікамі бліснула, вусны аблізала. Не баіцца! Нават на дамэн унд геррэн гэтае гергучае — ні брывом не павяла. Паглядзі ж ты ў залю, бачыш, як Крывічанін на цябе пазірае? Крычы ды ратуйся, пакуль немец той мэкае. Але не, ня стала жанчына за сталом крычаць, не прыкмеціла яна ні жаніха, ні бабку, а адпіла вады са шклянкі ды голасам сваім дзелавым пачала расказваць. Расказвае і расказвае, і ўсё пра Беларусь сваю, і так ужо маркоціцца, так пераймаецца, а голас прыемны, харошы, нібы яна казку дзецям баіць. Інастранцы, якія ў залю набіліся, яе слухаюць, а яна, хітрая, так на людзей глядзіць, быццам нікога ня бачыць. Падзі­вілася бабка, як гэта так навучыцца можна: каб адным часам на ўсіх глядзець і нікога ня бачыць.

Пагаворыць тая дзелавітая пяць хвілін, потым замаўкае — а перакладчык перакладае, ды з павагай на дзелавітую азіраецца: правільна, маўляў? Маладзец я? А яна на перакладчыка ноль уніманія. Пачакала — і далей кажа: як па —пісанаму.

Важная, мабыць, госьця прыехала, калі яе так слухаюць.

Паспрабавала і бабка прыслухацца ды зразумець, пра што гаворка. Але так ужо па-гарадзкому ды па-дзелавому жанчына гаварыла, што не магла старая Бянігна яе словы ўчапіць і дазнацца, чаму ўсе так госьцю слухаюць: і старыя, і маладыя, і жаніх яе вушы наставіў, нібы перад начальнікам. Кажа, кажа — а палова словаў як нейкая нямецкая. Доўга жанчына за сталом гаварыла, а перакладчык перакладаў — так ужо, бедны, шчыраваў, аж змакрэў. Гэта ж трэба так навучыцца, каб язык наш панімаць! Чаго толькі тыя немцы не прыдумаюць... Няма чаго рабіць небаракам. Дзе такое яшчэ ў сьвеце пачуеш, каб інастранцы па-нашаму маглі.

Дзе-дзе, ведама ж, у тэлевізары, задумалася старая Бянігна. Вось, скажам, Джон са сваёй Мэры. З аднаго боку, ня нашы людзі. Інастранцы. А з другога, якія ж яны ня нашы. Калі бабка ў Мінску жыла і сэрыял той глядзела, дык яны ёй як радныя зрабіліся. Яна іх сэрцам чула і разумела. Кожнае слоўца на душу лажылася. Значыць, разважала старая, можна ўсё ж зь людзьмі так гаварыць, каб у перакладчыку патрэбы не было. Язык — гэта ня глаўнае...

А што глаўнае?

Для жанчыны за сталом, відаць, глаўнай Беларусь была. Ды яшчэ правы ды дземакрація нейкая. Пажыла б ты даўжэй, жанчынка ты мая дарагая. Можа, па-другому б загаварыла. Можа, сказала б тым немцам і другім інастранцам уважаемым, што глаўнае — пра лішняе многа ня думаць і болю ў сьвеце ня множыць. Слухала бабка, на жанчыну за сталом глядзела і ўсё ясьней ды ясьней бачыла: сядзела там, на невялікім узвышшы, у пінжаку мужчынскім ды залатых завушніцах, жанчына адзінокая-адзінокая, ды бязь дзетак, ды бяз мужа, і адна ў яе страсьць была ды адна палёгка: работа. Таму яе ўсе гэтыя мужыкі сур’ёзныя і баяліся, слухалі, як сабачкі, ды фатаграфіравалі.

Зараз нагаворыцца яна ўсласьць, нафатагра­фіруецца, і для тэлевізара яе здымуць, і скажуць, якая яна вумная — мы і ня зналі, што ў вас на вастоку такія вумныя бабы водзяцца.

Тут сустрэліся раптам Бянігніны вочы з вачыма Максіма Крывічаніна — а той быццам чуў усё, што яна думала. І загучаў у галаве ў бабкі ягоны насьмешлівы і злосны голас:

“Ага, вумная... а потым пойдзе твая Вольга ў гась­цініцу, у свой пакойчык цесны, разьдзенецца, на ложак шырокі, халодны ляжа, адна, кніжку разумную пачытае, цела сваё белае палашчыць, а далей будзе сон, ды самалёт назад у Мінск, ды кватэра пустая, багатая, усё для сябе, а ўсё роўна пуста, страшна, адзінока, бо ніхто на яе зь любоўю не паглядзіць, усе яе паважаюць, усе баяцца, але ніхто ня любіць, ніхто. І зноў пачнецца работа, і Беларусь тую, бач ты, бараніць трэба, і за граніцу лётаць, і кніжкі вумныя чытаць, і перад кучай людзей слова дзяржаць, на ўсіх гледзячы — і ні на кога. Але надыдзе аднойчы раніца, калі сядзе тая дзелавая ў машыну ды паедзе ў далёкі лес, дзе, кажуць, бабка адна жыве, шаптуха, якая людзей лечыць. Вый­дзе тая дзелавая з машыны, падыдзе да хаты ды пакліча ціха, працяжна, ледзь ня плачучы:

“Бабушка! Памагіте!”

Апамяталася. А хата пустая. Няма бабушкі. Памерла. Толькі андартальскі лес шуміць, песьні пяе, рукамі махае... Так жа, бабка?”

Задумалася Бянігна. У бабкі жыцьцё доўгае, а ў андартальскага лесу даўжэйшае. Бабцы на край жыцьця ступіць — што ў сенцы выйсьці, а каб да краю андартальскага лесу даляцець, цераз два моры перамахнуць трэба...

Узвыў мікрафон і зноў закашляў, скончыла жанчына гаварыць — ускінулася бабка, ад думак сваіх цяжкіх ачуняла. Зноў яна ў вялікай залі, побач жаніх яе Максім Крывічанін, збоку таўстун ногі разьвёў шырока, а мерапрыемства ўсё не сканчаецца. Цяпер ужо людзі ў залі пачалі ў жанчыны пытацца, як ім жыць і што думаць, а яна ім нахабна так расказвае, сьмяецца, жартуе, і яны ў адказ сьмяюцца, і ўсяляк паказваюць, як яны тую жанчыну паважаюць і любяць. І Максім Крывічанін сьмя­ецца, быццам бы разам з усімі, а сам такі ўжо шалёны — разарве яго зараз. Страшна бабцы стала: за сябе, за людзей, за жанчыну тую разумную. Але ж неяк яно ішло і да канца мусіла дакаціцца.

Затое бабка ўцяміла, як тую жанчыну завуць. Фраў Вольга. Так да яе зьвярталіся: фраў Вольга ды фраў Вольга, і столькі ўжо слодычы ў голасе, нібы тая фраў Вольга ім варэнікаў наляпіла.

Спужалася бабка, што яны тут да раніцы сядзець будуць ды гутаркі свае з фраў Вольгай весьці, ажно не — кончылася тая сустрэча, усе ў ладкі пляскаць пачалі, як баптысты падчас малітвы, такія ўжо задаволеныя, быццам ім зубы вырвалі. Падняліся, зашумелі, усе адно з адным загаварылі. А Максім Крывічанін падхапіўся, вазок у рукі — ды да стала, дзе фраў Вольга размаўляла зь некім, кінуўся. Спыніўся каля яе, усьміхнуўся цярпліва, таўстун за сьпінай у бабкі стаў. Крывічанін яшчэ фраў Вользе той міргнуў — маўляў, нічога, нічога, я пачакаю. Яна дагаварыла і да Крывічаніна павярнулася, завушніцамі бліснуўшы ды белай кашулькай сваёй з выразам яму ў вочы тыцнуўшы:

“Прабачце, вы хацелі пра нешта запытацца?”

“Так! — усьміхнуўся ва ўвесь рот Максім Крывічанін. — Хацеў сказаць вам дзякуй за ваш сьмелы выступ, спадарыня Вольга. Мы так радыя, што тут, у Нямеччыне, ваш голас чуцён, яны ж нічога ня хочуць ведаць... Але пасьля такіх сустрэчаў нешта зьмя­няецца, мы, эмігранты, гэта адчуваем. Дзякуй!”

“Дзякуй”, — кіўнуў таўстун, аглядваючыся.

“Гэта наш доўг, — уздыхнула фраў Вольга, якая, як высьветлілася, зусім і ня фраў была, а нармальная, наша жэншчына: ах ты бабка дурненькая. — Каб разумелі, трэба гаварыць. Гаварыць і не баяцца, што на нас будуць глядзець як на ахвяраў. Вы даўно тут жывяце?”

“Ужо год, — сказаў Максім Крывічанін, горка склаў­шы вусны. — Дзякуй! Можна паціснуць вам руку?”

“Вядома”, — зьбянтэжылася Вольга і працягнула Максіму далонь. Ён узяў яе ў свае пальцы і сьціснуў:

“Дзякуй і за тое, што займаецеся гэтым... Ну, пра які вы любіце пісаць... Востравам. Думаеце, ён і праўда існуе? Мне дык падаецца, гэта ўсё журналісцкія выдумкі. Ды калі і праўда такое магчыма: нехта з нашых купіў востраў і заснаваў там калёнію, якая розьніца? Жыве чалавек сабе, рыбу ловіць, нікога не чапае... Ці вы думаеце, беларускай супольнасьці варта баяцца такіх ініцыятываў? Як непразрыстых і закрытых? Зразумейце, я супраць ізаляцыі, я за тое, каб мы былі згуртаванай супольнасьцю, але я бачу вялікую рызыку. Так лёгка паддацца маніпуляцыям і прыняць чуткі за факты...”

І Максім Крывічанін засмучана паціснуў пля­чыма. Вазок у ягоных руках гучна рыпнуў.

“Я веру, што востраў існуе... І ня толькі як сеціўны праект, як нас хочуць пераканаць. Вось толькі дзе дакладна і як туды дабрацца... У мяне такое ўражаньне, што там усё ня так проста, — цярпліва сказала Вольга і зірнула на экран свайго мабільнага. — Так, у мяне мала фактаў. Але ёсьць пэўныя сыг­налы, якія немагчыма праігнараваць. Мне падаецца, там адбываецца нешта дзіўнае. Ніхто ня хоча гэтым займацца. Усім падаецца, што вост­раў — нечая забаўка. Прычым чыста віртуальная. А я ўсё больш пераконваюся, што ён існуе і нехта вельмі ня хоча, каб пра яго даведаліся... Зьнікаюць людзі... Гэта ня жарты, пагадзіцеся.”

“Вядома! Калі ласка, ня кідайце гэтай тэмы! — горача прамовіў Максім Крывічанін, схапіўшы яе за руку. — Я падпісаны на вас у фэйсбуку, я чытаю кожную вашую калёнку. Мы маем права ведаць праўду. Дарэчы, пазнаёмцеся. Гэта мой сябар Арцём Крыштаповіч...”

Таўстун ухмыльнуўся і нязграбна паціснуў тонкую Вользіну руку.

“...А гэта мая старэнькая маці, Зінаіда Сямёнаўна Жылецкая, — пагладзіў Максім Крывічанін бабку па галаве і падсунуў яе бліжэй да Вольгі. — Яна так хацела паціснуць вам руку, вы ёй так спадабаліся... Арцём, сфатаграфуй нас. Можна, яна пацісьне вам руку? Зусім слабая мамачка мая...”

Крывічанін прыўзьняў Бянігніну руку і падаў Вользе — як мёртвую птушку. Бабка і пікнуць не пасьпела. А ён ёй на вуха шапнуў: “Ну што, палячы яе, бабка, добра палячы”.

“Вядома, — Вольга нахілілася да старой Бяніг­ны, усьміхнулася, ад яе ішоў пах смачнай парфумы і чыстай жаночай скуры, якую штодзённа даглядаюць, шмаруюць, чысьцяць, песьцяць. — Рада пазнаёміцца, спадарыня Зінаіда...”

Яна ўзяла сухую старэчую руку ў сваю — і вось тут гэта і адбылося. А што адбылося, Бянігна і сама не зразумела.

Толькі апынулася яна раптам пасярод неандартальскага лесу.

Гудзіць лес — растрывожаны нечым, вогнішчы да самага неба падымаюцца, крычаць яе знаёмцы, людзі дзіўныя, паўголыя, вакол агню скачуць, як п’яныя, маланкі шугаюць, галінкі сухія вачэй, каб выдзерці, шукаюць, а сьцяжыны, па якіх яна раней хадзіла, узьняліся, нібы плугам хто прайшоўся, камянямі падземнымі ашчэрыліся, гразёй ды ляваю булькочуць, страшна і ступіць.

Азірнулася Бянігна — ці той гэта лес?

Той.

На рукі свае паглядзела — а рук у яе многа, і ў кожнай лішняе: адкуль столькі ўзялося? Жахнулася старая, а вакол віры вогненныя, ды зялёныя зьвяры бегаюць, агромністыя, злыя, дрэвы адным махам пераскокваюць, па зямлі расколіны ­йдуць. Маеш лішняе — занясі, шэпча сабе Бяніг­на, але куды несьці, ня ведае. Сто сьцежак перад ёй, і ўсе да ног цягнуцца, жарам смаляць, ужо і за плечы кусаюць — так разьюшыўся неандартальскі лес. Назад ісьці нельга, тупае Бянігна на лес, хукае з усіх сваіх старэчых сілаў, ды жаласьліва так угаворвае: я ж лішняе прынесла, дайце прайсьці старой, а калі вочарадзь, дык я і пачакаць магу. Ды няма ёй адказу — а рабіць нешта трэба. Кінулася бабка на адну сьцяжыну — ня тая, кінулася на другую — і тут шлях ілжывы, лыгарскі. Пакуль усе перабрала, уся як растала ад жару таго пякельнага, нечалавечага, але ж вунь, яшчэ сьцяжына адна. Пабегла на яе мнагарукая бабка, як павучыха — але нехта перад ёй вырас на дарозе, як з-пад зямлі. Хто такі? Спынілася бабка — і дух у яе заняло. Ста­іць перад ёй Максім яе Крывічанін і сьмяецца. “Паварочвай, бабка, назад, сёньня ў цябе іншы маршрут, сёньня ты лішняе назад у андартальскі лес панясеш, для разнастайнасьці!”

Так кажуць Максімавы вочы, ад бляску вогненнага яшчэ больш прыгожыя, і рукі ягоныя так кажуць: набрала ты, бабка, лішняга, нясі назад, аддай яго, каму скажу. А каму ж аддаць? А аднаму чалавеку, бабе адной, што за руку цябе трымае, зьня­мелая, нерухомая, здранцьвелая — а як жа хораша гаварыла, а як жа доўга, а як жа яе слухалі! Няможна гэта, адказвае бабка, няможна лішняе ў андартальскі лес вяртаць, што забрала, тое на пень пакласьці мушу, дзе пінжак пасьцелены, пусьці мяне, Максім Крывічанін, да таго пня, час ідзе, мінуты ў дзьверы калоцяць, жыцьцё празь сіта сып­лецца, сьмерць акуляры надзявае, пінжак пусты на пні рукавы складвае, лішняе рукі пячэ, ой пячэ! “Назад”, — кажа ёй жаніх ды яшчэ радасьней сьмяецца. Нясі, бабка, лішняе назад у сьвет, я сам табе скажу, у каго забіраць, а каму даваць — як апошні гасьцінец.

Думала бабка міма праскочыць да пня запаветнага прапаўзьці, ды дзе там. Выйшаў час, паваліліся дзьверы, вось і сіта пустое, і сьмерць акуляры ўзьдзела, ды пабачыла ўсё, а на руках бабчыных апёкі-вадыры вырасьлі. Спатыкнулася яна ды паляцела назад у андартальскі сьвет, разам з усім лішнім, што на ёй вісела. І вось ужо зноў у яе дзьве рукі, сухія і худыя, як тыя галінкі, і ў адной руцэ яна руку Вольгі той трымае: цяжкае жаночае цела, грузнае, падае Вольга бабцы пад ногі, проста пад колы вазочка, задзіраецца чорны пінжак, і кашулька белая, гойдаюцца на вушах залатыя завушніцы ды сьціхаюць.

“Што з вамі?” — зьдзіўляецца Максім Крывічанін: цяпер ужо ён герой вечара, цяпер да яго ўсе насы павярнуліся, у яго ўсе вочы ўперыліся, да яго кідаюцца і старыя, і маладыя, ды фатаграфуюць, фатаграфуюць, пстрыкаюць, але не жаніха ейнага, а цела, што пад нагамі ягонымі ляжыць.

“Фраў Вользе блага!” — крычыць Максім Крывічанін, клічучы на дапамогу, а сам ведае, што ня трэба той Вользе ўжо ніякая дапамога, забраў яе бог, назаўжды да сябе забраў. Адышла Вольга ў лепшы сьвет, кінула андартальскі лес на нас, слабых, дурных ды злапомных, памерла, пакутніца, пасярод чужога гораду, між чужых людзей, ляжыць там, дзе абцасы туфлікаў ейных на пакрыцьці дарагім кропкі ставілі з коскамі, рукі раскінула. А магла б у мінскай кватэры сваёй памерці, званілі б тэлефоны магільныя, ішлі б мэйлы малітоўныя ды СМС смурныя, а яна б не адказвала, маўчала — так бы і забылі Вольгу людзі, і за работу ейную іншая б якая адважная дзеўка ўзялася. Але ўсё інакш выйшла, ва ўсіх на віду, няшчасны случай, сэрца. “Сэрца!” — загаварылі ўсе тыя немцы, ды беларусы, ды іншыя народнасьці, што ў залі сабраліся. Ніхто ня ведаў, што ня сэрца Вольгу іхную паважаную забіла, а звычайная бабка-шаптуха, якая ў вазку сваім інвалідным сядзела, скурчыўшыся, ды безвач на цела глядзела, ды вачыма крычала сваімі сінімі: “Я гэта! Я забойца! Мяне, людзі, біце — пакуль не памру!”

Ніхто бабку ня чуў — людзі занятыя былі, не да бабкі ім нейкай, яны гаварылі, гаварылі, гаварылі, гаварылі, дактарам званілі ды на тэлефоны свае нябожчыцу здымалі. А Максім Крывічанін вазок з бабкай падхапіў і да ліфта нясьпешна рушыў, ад беганіны ўварочваючыся, вазком абараняючыся. За Максімам таўстун — подбегам, подбегам. Зьехалі яны ўніз, выйшлі на вуліцу, і толькі тады Максім выдыхнуў ды сказаў, на бабку сур’ёзна пагля­дзеўшы:

“Гора якое... Праўда, бабка?”

І толькі ў гатэлі, адкаркаваўшы віно, яны з таў­стуном засьмяяліся.

“Ты што рагочаш?” — грозна спытаў Крывічанін, раптам змоўкшы.

“Дык спрацавала ж”, — паціснуў плячыма таўстун.

“Мы з табой, дарагі мой міністар, з забойцай у адным пакоі сядзім. Не баішся?”

Крывічанін угледзеўся ў бабку і падсеў бліжэй.

“Ну і бабка... — сказаў ён, разглядваючы яе як першы раз. — Біяробат-кілер. Што, разгадаў я тваю загадку? Ведаю цяпер, куды ты ходзіш? Бабка-бабка, скок-скок-скок... Раней у лес насіла, а цяпер зь лесу будзеш... Якая табе розьніца? Вось стану тваім мужам, мо і я з табой пайду...”

Таўстун, пра нешта задумаўшыся, скручваў сабе цыгарку. За акном надыходзіў вечар, загараліся агні, з ракі працяжна трубілі караблі, вецер прынёс з мора дождж і цяпер прымяркоўваўся, дзе яго ссыпаць на гэты руды, вясёлы, залацісты ­горад.

У сеціве ўжо разьнеслася навіна — проста пасярод Гамбургу бог забраў Вольгу В., журналістку, блогерку, актывістку, пісьменьніцу, палітычную дзяячку і адкрытую лесьбіянку. Прычынай раптоўнай сьмерці... Мы ведалі Вольгу як... Беларусь не забудзе... Дзейнасьць выклікала нямала спрэчак... Бог забірае найлепшых...

Усё гэта Максім Крывічанін з задавальненьнем зачытваў уголас, раскрыўшы свой ноўтбук, таўстун стрымана вохкаў, весела падміргваючы бабцы, і важна выстаўляў палец.

“Ня будзе больш пра нас спадарыня пісаць. А такая тэма была... Яе любімая. Так ужо старалася, так капала... Палка-капалка. А цяпер саму закапаюць. Пісала, пісала, плёткі ды гаўно ўсякае зьбірала, спакою ёй не давала, што недзе ёсьць сапраўдная Беларусь, жыве сабе — і ў спадарыні патрэбы ня мае. Аніякай. Пісала-пісала, на хлеб-сала за­рабляла, бля. Курыца... Думала, супраць Крыўі ісьці — гэта гульня такая. А вось ляжыць цяпер лапкамі кверху... Праўда, бабка? Спрацавала ты як сьлед. Чотка! З такой нявестай востраву нічога ня страшна”.

Пагладзіў Крывічанін бабку па шчацэ і ў лоб пацалаваў.

“А што было рабіць? У суд на яе падаваць? У які суд? Што, там, дзе яны жывуць, суд ёсьць? Вось у нас свой суд, крывіцкі. Справядлівы. Заткнулася нарэшце дурная баба...”

Узяў яе Крывічанін ды з вазка на ложак пераклаў, коўдрай захінуў, паглядзеў зь пяшчотай. Таўстун пакурыць пайшоў, а Крывічанін сеў да бабкі блізка-блізка ды прыкрыў ёй вочы пальцамі, як мёртвай.

“А цяпер спаць, бабка, спаць, на досьвітку вяртаемся... Разгадаў я цябе... Ведаю, куды ты ходзіш...”

І тут жа голас ягоны грымнуў так, што бабка скаланулася.

“У тым і рэч, што нічога я ня ведаю! Не пуска­юць мяне далей! Колькі я ў твае вочы ні гляджу, на адным месцы тапчуся! Хачу з табой хадзіць, бабка мая жалезная, з табой, мая лютая! Туды, дзе пачатак, туды, дзе самае пекла. Зьліцца я з табой хачу, бабка, зьліцца ў адзін арганізм, ты і я — вось гэта будзе хаўрусец! Вазьмі мяне з сабой туды, бабка мая сьмертаносная, вазьмі, туды, дзе тайна духу жывога, дзе разгадка мёртвага, туды, дзе Шамбала наша, жывая Крыўя... Без тваёй веды ў мяне толькі востраў, а калі раскрыеш мне тайніцу — будзе апошні прытулак, царства чыстай Беларусі...”

Увайшоў таўстун, памяўся, на парозе стоячы, бо надта ўжо інтымная перад ім была сцэна. Яшчэ раззлуецца Максім, што за такімі размовамі яго засьпелі. Падняўся Крывічанін, скрывіўся, як ад плачу:

“Што ты ляжыш, як нежывая? Бабка! Бабка! Ну ляжы, ляжы, сілаў набірайся. Я ж казаў, што сьветлыя справы рабіць з табой будзем. Ад гнілі пазбаўляцца. Ляжы... А ты глядзі за ёй, тоўсты, бабка ў нас не ў гуморы сёньня, яшчэ з акна выкінецца. Яна ў нас такая... Можа...”

Ён рушыў да дзьвярэй.

“Нікуды не хадзіць, на званкі не адказваць. Ніякіх перакураў. Крыўскі суд сам ведаеш які...”

Таўстун і бабка засталіся ў пакоі адны. За акном пайшоў сапраўдны гамбурскі дождж — як дробная сетка, якую кідаюць у твар, і заблытваецца ў гэтай сетцы ўсё: і жывое, і нежывое, і падманлівае, няўлоўнае, і праўдзівае, важкае. А яшчэ ў гэтай сетцы заблытваецца сьвятло — трапечацца, б’ецца, дыхае, але сетку пагнаў ужо па вуліцах вецер, ад порту праз Альтону да Люнэбургу, праз Санкт-Паўлі ў жалабы гарадзкой электрацыі, і далей, і далей, у тунэль пад Эльбай, на Тойфэльсбруке, на чаек, што паселі вакол апусьцелых рынкаў, зачыненых мясабойняў, тупікоў і правалаў, у якіх бегаюць вялікія, памерам з сабаку, пацукі...

Пасядзеў таўстун, на бабчын зьмярцьвелы твар гледзячы, вусны пульхныя склаў, шчокі надзьмуў, нібы цукерка ў яго ў роце была. А потым падскочыў да акна, угледзеўся ў дождж, павярнуўся да ложка, дзе бабка ляжала — і вось ужо, здаецца, схуднеў ягоны расплывісты, сыты твар, прарэзаліся скулы, а ў вачах паўсонных запаліўся агеньчык.

“Уставай, бабка, жывенька, давай! — замармытаў ён, скідваючы з бабкі коўдру і хапаючы яе пад пахі. — Слухайся мяне, бабка, я табе ў жаніхі не набіваюся, я табе дабра хачу, таму не трасі нагамі, рабі, што кажу!”

Пасадзіў ён бабку ў вазок, накінуў куртку, торбу праз плячо павесіў. Вывез за дзьверы абрыдлае ёй крэсла разам з тым мехам, што бабкаю ў іх зваўся, выклікаў ліфт. Выбег на вуліцу, перад сабой вазок штурхаючы — яны перасеклі праезную частку і, пасьпеўшы добра змакрэць, прабіраліся цяпер між машынаў на стаянцы таксі.

Паджылы кіроўца адвёз іх на вакзал. Грала музыка, як быццам яны на канцэрт прыехалі, вакол хадзілі змрочныя паліцэйскія, і ад паху чужаземнай ежы, падгарэлай, усюдыіснай, тлустай, паху, які зьмешваўся з пахамі сырой курылкі, дарагіх крамаў, засцаных закуткоў і нагрэтага жалезьзя, бабку пачало нудзіць. Яны доўга стаялі ў чарзе, каб купіць білеты — і вось ужо шкляны ліфт апускаў іх на плятформу, дзе тоўпілася моладзь у стракатай адзежы. Гляйс айнс, гляйс цвай, гляйс драй — скакаў па галовах настойлівы голас — калі ж ты ўжо змоўкнеш?; цягнік падышоў, белы, з чырвонай паласою, цягнік, што нібыта казаў усім сваім выглядам: я тут ні пры чым! Я нічога ня ведаю!; праваднік дапамог таўстуну пагрузіць вазок.

Яны прабраліся на свае месцы, таўстун бухнуўся на сядзеньне і выцер пот. Бабку ён пасадзіў насупраць сябе — і, аддыхаўшыся, важна ўзьняў палец. Паднёс да бабчыных вачэй, быццам хацеў, каб яна разгледзела гэты салідны палец, сымбаль ягонай улады. А потым палез гэтым пальцам да акна, за якім усё яшчэ ліў дождж. Прысунуў яго да самага шкла — і пагразіў камусьці, хто хаваўся за су­цэльнай сьцяною залевы.