Сабакі Эўропы

2.

Пакаёўка пагрукала аб адзінаццатай раніцы. Праз тонкія сьцены яна пачула, як ёй адказаў дзелавіты дзяцел з суседняга парку: так-так-так. Яна ўздыхнула і знайшла ключ — звычайны стары мэталічны ключ, якім замыкалі дзьверы і сто, і дзьвесьце гадоў таму. Бліскучы і крыху праржавелы, зь біркай, на якой ужо нельга было разабраць лічбы.

“Самая надзейная рэч! — так казаў ёй шэф, стары скнара Бюхман, які год за годам катэгарычна адмаўляўся ад электронных ключоў і вельмі ганарыўся сваёй несаступлівасьцю. — Калі ў іх аднойчы паляціць уся Сыстэма — а яна паляціць, вось пабачыш! — гэты стары добры хлопец зробіць сваю справу як мае быць. Яго ня зломіш, запомні гэта. Бо ён жалезны. Ён мае прынцыпы”.

Аб адзінаццатай у “Розэнгартэне” быў чэк-аўт, а гэты нумар быў аплачаны толькі на адну ноч. Пакаёўка адамкнула дзьверы, рыхтуючыся, што зараз давядзецца тармасіць заспанага пастаяльца, дакранацца да белай, безабароннай скуры ў рэдкіх валасках і радзімых плямах, адчу­ваць на сабе яго ашалелы позірк і слухаць чужую, пасьпеш­лівую, пакамечаную ранішнюю гаворку, такую на дзіва зразумелую, быццам яна ведае ўсе мовы на сьвеце. Окей, окей, скажа ён урэшце і сарамліва сядзе на ложку, з коўдрай на каленях і плеўкай сну на вачах, окей, пяць хвілін! І растапырыць пальцы, як вялікі няўклюдны кажан. Вільготныя складкі на жываце. Сонца ў жоўтых адсырэлых фіранках. Едкі пах пажылога, нездаровага, нявыспанага мужчыны, які даўно перастаў сачыць за сабой. Пакаёўка прызвычаілася да такой працы. Яна ўвайшла ў пакой і стомлена апусьціла рукі.

Яна неяк адразу зразумела, што ён нежывы, зразумела, калі толькі пабачыла голыя жоўтыя падэшвы, якія вытыркаліся з-пад коўдры. Пастаялец ляжаў у строгай і простай паставе, на сьпіне, выцягнуўшы рукі паўзьверх коўдры, і ўсьміхаўся. Зусім як той добры пастар, у якога пакаёўка прыбіралася перад тым, як уладкавацца сюды. На твары нябожчыка быў такі спакой, быццам яшчэ зь вечара было дамоўлена, што яна прыйдзе да яго, і вось ён вітае яе, думаючы пра штосьці сваё.

Яна старалася не глядзець у гэтыя вочы, але ўсё роўна зазірнула ў іх яшчэ, і яшчэ, і яшчэ. У вачах было мутна — апошняя кропля начнога туману ўратавалася ў іх і яшчэ ня высахла. Яе хацелася выцерці, але дакранацца да мёртвага пастаяльца было страшнавата.

Пакаёўка засьпела гэты туман на сьвітанку, калі выяжджала на працу са свайго прадмесьця. Яна нахілілася над галавой памерлага, уважліва агледзела доўгія вейкі, сівыя бровы, грубыя валаскі на скулах, вушы ў рэдкім пуху. Яна магла зрабіць зараз што заўгодна, а чалавек перад ёю ня здолеў бы нават адвесьці позірк.

Пакаёўка на імгненьне задумалася і паказала пастаяльцу язык. Павадзіла ім па вуснах, схавала. Цмокнула. Унутры ў яе ўсё прыемна трымцела ад дзіўнага і жудаснага адчуваньня, што зараз мярць­вяк, гэты немалады спадар на ложку, падміргне ёй або нахмурыць бровы. Ёй не было яшчэ сарака, яна любіла забаўляцца, калі ніхто ня бачыць. Часам яна корпалася ў рэчах гасьцей, пакідаючы сабе на памяць якую-небудзь драбязу. Танную завушніцу, нейкі цікавы гузік або нетутэйшую манэт­ку. Дома ў яе была калекцыя такіх цікавостак, сярод якіх былі сапраўды дзіўныя штукі. Напрыклад, тая маленькая драўляная жанчына з чырвонымі шчокамі. Іх было шмат, аднолькавых, як клоны, але розных памераў, і яны лёгка зьмяшчаліся адна ў адну, сарамяжлівыя, нібыта адчувалі непрыстойнасьць такога існаваньня. Пакаёўка ўзяла тады сабе самую малую, каб ніхто не заўважыў.

Яна агледзела пакой, думаючы, што б пакінуць на памяць пра мёртвага пастаяльца. Заўважыла недапітую бутэльку рому, панюхала і адпіла крыху. Сунула ў кішэнь запальнічку, што валялася на падлозе, і азірнулася на нябожчыка.

Ня тое каб здарылася нешта неверагоднае. Не. У “Розэнгартэне” і раней паміралі пастаяльцы, а ў су­седнім гатэлі нядаўна забілі двух эмігрантаў. “Ды што мы! Думаеш, сьмерць глядзіць на рахункі? У іхных гілтанах і кроўн-плазах людзі мруць, як мухі, — казаў яе шэф. — Проста ніхто не прызнаецца. У Сыстэмы ёсьць грошы, каб схаваць факты, вось і ўсё. Так было заўжды: хто багаты, той і выбірае праўду! У іх пад зямлёй нават моргі ёсьць, каб гасьцей не пужаць амбулянсам ля пад’ездаў. Вялікія белыя моргі, і месцы там рэзэрвуюцца на год наперад. Сыстэма ўмее замятаць сьляды!” І ён, напэўна, меў рацыю, гэты стары бухматы Бюхман, які ўвесь час сядзеў у сеціве, падпісваючы пэтыцыі і слухаючы свой старажытны стрыжаны рок, як там зваліся тыя гурты, “Vier Zähne“? ці “Viecher und Zehen“? Ну, нешта такое. Быццам у яго не было іншай работы. Бюхман насіў старамодную джынсавую спадніцу і футболку з выявай сымпатычнага мальца. “Чэ Гевара ненавідзеў Сыстэму, ён бы ім паказаў!” — казаў ён, горда тыцкаючы сябе ў адвіслыя грудзі.

“Хто гэта?”

“О! Гэта быў герой! Мача! У мінулым стагодзьдзі ведалі, што такое паміраць за ідэю! — казаў Бюхман, пырскаючы сьлінай і трасучы пасмамі; ён казаў так упэўнена, быццам яму самому было ўжо сто гадоў. — “Такія, як ён, не паміралі ў гілтанах! Такія, як ён, падыхалі ў прыстойных гатэлях, дзе цэняць свабоду і ведаюць, у чым праўда жыцьця! Такім, як наш! Што ты рагочаш? Ды я б яму задарма нумар здаў — жыві і даві буржуеў!”

Яна тады засьмяялася, не стрымаўшыся, а Бюхман толькі махнуў рукой і зноў палез на свае чырвоныя сайты корпацца ў старых фатаздымках і трэсьці сухімі рэдкімі пасмамі пад гэтых сваіх хлопцаў, якія, відаць, даўно ўжо падохлі ад нар­каты.

Вось жа, будзе яму сёньня чым заняцца, лай­даку.

Праўда, сама яна яшчэ ніколі не натыкалася на мёртвых. Гэты быў першы — першы мёртвы мужчына ў яе жыцьці. Пакаёўка падумала, што яна ўжо досыць доўга працуе тут і варта было б намякнуць Бюхману на прыбаўку. Да таго ж яны не дамаўляліся, што яна будзе прыбіраць за мёртвымі. За жывымі — добра, хоць, як высьветлілася, мёртвыя — больш акуратны народ. Толькі вось накурана так, што давядзецца выносіць матрац і праць фіранкі. Гэтай пасьцелі ўжо гадоў трыццаць. Пакаёўка ўздыхнула, паправіла на грудзях нябожчыка коўдру, патэлефанавала ўніз і паведаміла пра здарэньне.

“Вось жа свалата. Добра, нічога не чапай, — прабурчэў Бюхман. — Прыбяры пакуль у дваццатым. А я зараз выклічу, каго трэба”.

Дзень абяцаў быць доўгім. Сонца вызірнула з туману, і ў парку зноў запрацаваў дзяцел, а ў двары ўзяла першыя акорды бэнзапіла. Потым зноў зрабілася шэра, быццам гэты вялікі горад не заслугоўваў так шмат сьвятла. З туману на блізкі чыгуначны мост цяжка выпаўзалі электрычкі і з іржавым рыкам каціліся да станцыі — як на праселых і сьпісаных ва ўтыль амэрыканскіх горках. Электрычкі праяжджалі зусім блізка, з акна калідору можна было разглядзець твары пасажыраў. Вось і яшчэ адна — штурхаючы вазок з бруднай бялізнай, пакаёўка правяла яе вачыма. Большасьць людзей з адсутным выразам глядзела проста перад сабой, але ў апошнім вагоне раптам нечы твар прыляпіўся да шкла носам, расплыўся ў шырокай, бессэнсоўнай усьмешцы, шчэрачы зубы, зьбя­леў, сплюшчыўся і зьнік пад мостам.

Нібыта ў электрычцы толькі што камусьці ўсадзілі нож у сьпіну.

Пакаёўку звалі Айсу. Калі б Айсу нарадзілася на стагодзьдзе раней, яе маглі б называць мулаткай — але ў 2050 годзе ў Бэрліне ніхто ўжо ня ведаў гэтага слова. Амаль ніхто.