Сабакі Эўропы

13.

Тэрэзіюс Скіма прачнуўся сярод кніг. Ён зразумеў гэта, як толькі адсунуў фіранку — і адразу ўспомніў, з грымасай агіды на твары, як скончылася мінулая ноч. Як яму давялося заплаціць вартаўніку, аддаўшы амаль усе франкі, якія былі ў кішэні, як ён дакульгаў, карыстаючыся навігатарам на разьбітым тэлефоне, да “Шэксьпіра і кампаніі” і сядзеў на бардзюры, пакуль раніцай яму не адчыніла дзяўчына-прадавачка, якая ўспомніла яго і літасьціва дазволіла легчы на вольнае месца між стэляжоў. Нават дапамагла падняцца па сходах наверх. Ён перакуліўся на другі бок і споўз на падлогу — нібы з паліцы ўпала кніга. Кніга пад наз­ваю “Тэрэзіюс Скіма. Ганьба агента”.

Ганьба адбылася. Але меўся адбыцца і трыюмф. Вось толькі калі?

Ён дакульгаў да сходаў — а па іх падымалася ўжо Соф’я, усё гэткая самая санлівая.

“А, Скіма, — сказала яна так, нібы ён блытаўся ў яе пад нагамі. — Ведаеш, ніякіх сабакаў мы так і не знайшлі. Затое заблукалі. Знайшлі нейкія дзьверы і... Уяўляеш, Бранка заблукала ў Парыжы. Каб неяк перажыць гэты факт, мы ўзялі яшчэ віна. А сёньня яна зноў чуе сабакаў. Здаецца, ёй трэба да доктара”.

Скіма ціха застагнаў і паглядзеўся ў люстэрка, якое вісела ў адной зь нішаў. Сьпіны кніг — і ягоны апухлы твар. І бародка вісіць крыва — быццам нехта наўмысна яе так наставіў. Ён скоса паглядзеў на Соф’ю, а яна, нібы ўспомніўшы нешта важнае, тыц­нула яго маленькім кулаком у бок.

“Я хацела сказаць, Скіма... Уначы я напісала свайму знаёмаму літоўскаму паэту. Аўдрусу. Ён цяпер у ЗША, але расказаў мне, што ў Вільні жы­вуць гэтыя... каго ты шукаеш. Беларусы. Эмігранты. І нават выдаюць там нейкія кніжкі. Думаю, табе варта было б зь імі паразмаўляць. Праўда, яны баяцца выходзіць на кантакт. Аўдрус так сьмешна пра іх напісаў. Яны паўсюль бачаць расейскіх агентаў. Што, у прынцыпе, вытлумачальна. Жыць так блізка да Райху... Там, у Вільні, напэўна, усё кі­шыць шпіёнамі. Як у тваім Бэрліне сто гадоў таму. Ці ў Вене, пра якую я калісьці чытала раман... Як жа ён называўся? Забыла. Але я маю для цябе адрэ­су. Вось. Вуліца Піліма, 51. Заадно пабачыш зямлю тваіх продкаў...”

Яна хіхікнула.

Скіма змрочна палез у тэлефон. Так, экран разьбіты, але ўсё працуе. На шчасьце. Ён праверыў рахунак. Сродкі раставалі. Але...

Недзе ўдалечыні зноў забрахалі сабакі. Ён чуў іхныя галасы — аднекуль ён ведаў, што такое гаўканьне азначае, што чужыя пакуль яшчэ не перайшлі мяжу, што яны ідуць паўзь яе, небясьпека, якая можа прайсьці стараной, а можа сарвацца, страціць кантроль. Гэта быў папераджальны брэх — і ўсё ж Скіма чуў у ім і нешта іншае. Гэта быў брэх-выклік, брэх-кліч, брэх, які абазначаў прысутнасьць і гатовасьць.

“Я чую брэх”, — сказаў ён ціха.

“Што? Што ты там стогнеш? Ножка баліць? Ну ў цябе і пыса, Скіма. І калготкі рваныя. І спадніца. Ты выглядаеш, як прастытутка. Думаю, табе варта купіць сабе нейкую абнову. Інакш цябе ня пусь­цяць у Вільню. Я ведаю гэтыя маленькія краіны — чым меншая тэрыторыя і чым менш пра яе ведаюць на Захадзе, тым стражэйшы кантроль і тым большая пыха... Так што прапаную: шопінг, а потым да Сэны, шпацырнем па букіністах...”

“Ня пэўны, што я змагу”, — злосна сказаў Скіма, ухапіўшыся за парэнчы.

“Табе трэба расхадзіць яе, тваю чароўную ножку”, — сказала Соф’я.

Якой халеры ў яе такі добры настрой?

Няўжо таму, што яны раскупілі ўчора яе кніжкі? Каб выкінуць іх і адчуць унутры пустату?

Якое шчасьце, што авіяпералёты так патаньнелі, адзначыў ён, ужо амаль машынальна куп­ляючы білет на заўтрашнюю раніцу, на рэйс Парыж-Вільня. І адсылаючы дакумэнты ў літоўскую амбасаду. Віза прыйшла празь пяць хвілін — калі ён, трымаючыся за руку Соф’і, нібы быў яе жонкай, крочыў па парыскім бруку.

Ён даўно не хадзіў на шопінг у кампаніі зь некім — і цяпер пачуваўся ніякавата. Соф’я прыкладала да ягонага торсу то адну, то другую сукню — а ён усё мармытаў пад нос, круцячы на пальцы бародку, што яму не пасуе, а сам думаў пра свае маркі, і пра тое, што варта было б напісаць у Бэрлін, на працу. Сёньня быў дзень, калі трэба было даваць справаздачу ў аддзел. Ён не пасьпеў. Цяпер справу закрыюць, пазначыўшы двума-трыма сказамі тое, што ён накапаў за гэтыя дні. Нелегал, меркаваны занятак: паэт; імя невядомае, на выгляд і згодна з экспэртызай: пяцьдзясят гадоў; уцякач з Расейскай імпэрыі, паходзіць, верагодна, з гораду Мінск; памёр у гатэлі “Розэнгартэн” у Бэрліне, Фэдэратыўная Рэспубліка Нямеччына, 14 лютага 2050 году. Вось і ўсё. Пяро? Аддзелу яно не цікавае — калі не змагло расказаць больш пра свайго ўладальніка.

Але яно расказала.

Нібыта пачуўшы ягоныя думкі, Соф’я пачала разважаць уголас пра тое, што яна ведае два тэксты, дзе пяро магло б мець нейкае значэньне. Першы — легенда пра Ікара і Дэдала. Яны зрабілі сабе крылы зь пер’я і воску, сказала яна, працягваючы Тэрэзіюсу шарсьцяную сукенку такой рызыкоўнай даўжыні, што ён пабаяўся яе нават мераць. Магчыма, пяро мусіла нагадваць невядомаму паэту пра уцёкі. Яно было сымбалем.

“Рускія любяць сымбалі. Ня тое што вы, немцы”.

“Ён быў не зусім рускі”.

“Добра, — адмахнулася Соф’я. — Іншая кніга: падарожжа Нільса зь дзікімі гусямі Сэльмы Лягерлёф. Можа, твой паэт, як Нільс, сеў на гусака і...”

Яна засьмяялася, зашпільваючы яму маланку на сьпіне — язык на замку іншай, ужо значна лепшай сукенкі. І значна больш таннай.

“Бяру”, — маркотна сказаў Скіма.

Яна купіла сабе цёмныя акуляры — вялікія, старамодныя, і адразу пачала выглядаць як інсэкта.

“Ты, вядома, не чытаў ні першай, ні другой кнігі, Скіма, — сказала яна пагардліва. — Я знайду табе і першую, і другую. Таму што мы прыйшлі”.

Яны паволі пакрочылі паўз рады букіністаў, што недаверліва праводзілі іх вачыма. Таму што Соф’я пазірала на кнігі так драпежна, што рабілася ясна — яна і праўда будзе іх чытаць. Пакрысе да іх пачалі падыходзіць панурага выгляду кнігары і прапаноўваць свой тавар. І калі Соф’я занурылася ў вокладкі, якія цаглянай кладкай закрывалі праход да ракі, Скіму таргануў за рукаў адзін з прадаўцоў:

“Я думаю, вам трэба ўзяць вось гэта. Вашай маленькай сяброўцы спадабаецца. Гэта нешта асаб­лівае. Дваццаць франкаў. Пагартайце...”

Моршчачыся ад болю ў назе, Тэрэзіюс Скіма раскрыў кнігу. І адразу пазнаў яе: мадэмуазэль Дарлён насьцігла яго і тут, у Парыжы. Тая самая маладая жанчына, якая аддавалася догу на вачах у чытача. Так, менавіта ў чытача — бо тут і праўда быў тэкст.

“Што тут напісана?” — спытаў ён, скарыстаўшы некалькі словаў, якія ведаў па-француску.

“Якая розьніца, што тут напісана, — горача зашаптаў прадавец. — Карцінкі. Вось у чым каштоўнасьць. Паглядзіце, якая ў яе валасатая... О... Так даўно не прынята. Паглядзіце, як дасканала выпісана: яе валасы мокрыя ад сабачай сьліны, відаць усе падрабязнасьці. Кожная складка, змочаная языком. Дзе вы такое яшчэ пабачыце?”

“У Бэрліне”, — сказаў Скіма.

“Дык вы немец? — прадавец фальшыва бліснуў вачыма. — У мяне ёсьць выдатныя нямецкія выданьні...”

“Я хачу ведаць, што тут напісана, — сказаў Скіма. — Вось тут, унізе, пад ілюстрацыямі. Пад абсмактанымі сабакам пальчыкамі мадэмуазэль Дарлён. Тут літары. Шмат літар”.

“Гэтага ніхто ня ведае, — прадавец расчаравана адклаў нейкую кнігу ў скураным пераплёце. — Яна напісала яе на мове, якую прыдумала сама. Ніхто ня змог расшыфраваць гэта. Я думаю, рэч у тым, што дэшыфравальнікі проста ня могуць засяро­дзіцца на працы. Калі я быў малады, дык спрабаваў. Але гэтыя мокрыя валаскі... Гэты сабачы язык... Боль­шасьць лічыць, што яна апісвае тут свае адчуваньні. Пра Франсуазу Дарлён больш нічога не вядома. Гэтая кніга — усё, што ад яе засталося. Дык бераце?”

“Вы думаеце, гэта вершы?”

“Так. Але што вам за справа? Вы што, чытаеце вершы?”

“Мая жонка паэтка, — сказаў Скіма. — Вось яна. Учора яна чытала ў “Шэксьпір і кампаніі””.

Прадавец закаціў вочы і раптам зарагатаў. Ягоны рогат прагучаў, як крык вароніных грамад на могілкавым кладзьбішчы.

“Паэтка?”

Ён паклікаў свайго суседа — і вось яны рагаталі ўжо разам.

“Навошта ты ім сказаў? — выгаворвала яму Соф’я, калі яны пасьпешліва ішлі назад. — Хто цябе цягнуў за язык, Скіма? Цяпер яны будуць сьмяяцца кожны раз, калі я буду праходзіць міма. Бу­дуць падміргваць і прапаноўваць мне выпіць. Будуць падсоўваць мне рознае гаўно. Хіба ты не зразумеў яшчэ, што няма на сьвеце большага сораму, чым быць паэтам?”

“Але ты чытаеш у...” — прабурчэў Скіма.

“Пра гэта ніхто ня ведае, — амаль што крыкнула яна. Цяпер ужо ня сонная, ня млявая, а такая, нібы Скіма разбудзіў яе ад векавога сну. — Пра гэта ня пішуць у сеціве. Пра гэта ня ведае ніхто, апрача чытачоў. Ніхто! Запомні. Самае страшнае, што ты можаш зрабіць чалавеку — гэта назваць яго паэтам. Бо бачная прыгажосьць — гэта мёртвая прыгажосьць. Калі я яшчэ пішу, дык гэта таму, што ўсе мае знаёмыя ведаюць: я — мэнэджарка па продажах у “Каці Буе”, часам лётаю ў Парыж на сэмінары, і ў мяне няма часу і занадта шмат мазгоў і прыгажосьці, каб займацца такой хярнёй!”

Скіма маўчаў. Паціраючы нагу, ён клэпаў поруч зь ёй, а яна не супакойвалася.

“І менавіта таму, Скіма, я яшчэ не падохла ў танным гатэлі за тысячу кілямэтраў ад дому. Бо ніхто, апрача вузкага кола ўтаямнічаных, ня ведае пра маё маленькае хобі!”

На рагу яны разьвіталіся. Скіма паціснуў ёй руку — маленькую, злую, разумную. І падумаў, што яна мае рацыю.

Паэты заўжды маюць рацыю. Гэты ўрок ён ужо вывучыў.