Сабакі Эўропы

10.

А і праўда — што ў ім, у гэтым пакеце? Едучы на Акадэмію Навук, я перабіраў розныя варыянты. І чым больш людзей набівалася ў вагон, тым больш фантастычныя рэчы прыходзілі мне ў галаву.

Мая Мама займалася продажамі. Што гэта значыць, заўжды было для мяне таямніцай. Але лягічна, цалкам лягічна было меркаваць, што і зьмесь­ціва пакета неяк зьвязанае з гэтымі самымі продажамі. Магчыма, яна прадавала касмэтыку, трэслася ў маёй галаве, касмэтыку, якісьці максфактар, ці чым там яны цяпер фарбуюцца, мама-­мэнэджэр, што ж такога? А ў Галі, напрымер, мама-мэнэ-бэнэ-джэр. Цэлы пакет касмэтыкі, за які заплачана. Кліентка чакае, клейкія ручкі пакета ліпнуць да яе пальцаў, дзякуй, спасіба і дасьві­даньня.

Але чаму тады трубку падняў мужчына? Муж? Муж мэнэджаркі? Мэн мужадаяркі? Огого, лета, огого, як жа я гуляю з табой у словы, без супынку, прыпынак за прыпынкам, нэкст стэйшан “Акадэмія навук” — а адтуль зайцам на тралейбусе да Рыгі. Riga. Riiiga. Квітнее сталіца Сацыялістычнай Латвіі.

Я абмацаў пакет. Касмэтыка — гэта нецікавы варыянт.

Можа, там грошы. Цэлы пакет, набіты стодаляравымі купюрамі. Гэта больш падобна да праўды. Такім голасам, якім са мной гаварылі па тэлефоне, можа прамаўляць толькі пакет, набіты стодаляравымі купюрамі. Голас грошай. Голы сокал з пакетам баксаў у дзюбе: паглядзіце, што я вам нясу! Дзенежкі. Дзенежкі. Дзеньгі-дзеньгі, дрэбедзеньгі. А астальное ўсё дрэбебедзень.

Дрэбебедзень набліжаўся да свайго апагею. Тралейбусы плылі ў гарачым мроіве, мірнае неба над галавой трэскалася ад сьпёкі. На прыпынку за Акадэміяй мастацтваў нехта ляжаў, твар прыкрыты, пару чалавек схілілася над целам, ногі — нежывыя, падэшвы такія кранальныя, у падэшвах уся чалавечая сіла, паказаў падэшвы сьвету — усё, не жылец, пацыент. Дзесьці на Праспэкце трубіла ў рог скорая, у рот лезла, у рот, да сэрца дабрацца, а зубы сьціскаліся, не пускалі, людзі і машыны, машыналюдзі сноўдалі, ва ўсіх не хапала часу, чаму гэты, з падэшвамі наперад, думае, што ён можа без чаргі?

Магчыма, у маім пакеце ляжыць чалавечая галава. Адсечаная чалавечая галава, разважаў я, схаваўшыся на чорным квадратным мэтры ценю, пакуль мой тралейбус чакаў зялёнага на тым баку Праспэкту. Дакладна, у ім галава чалавека. Галава мужчыны, загорнутая ў газэту, і яшчэ ў адну, і яшчэ ў адзін пакет з завязанымі ручкамі. Я вёз да ўнівэрсаму “Рыга” адсечаную чалавечую галаву. Са сьвіных галоваў робяць халадзец — халадзец ды халаднік, вось што прыемна есьці ўлетку, сьпя­котным днём. А ў мяне ў пакеце чалавечая галава — з выпучанымі вачыма, з носам, з вушамі, з разяўленым у вусьцішнай усьмешцы ротам. Аддаць галаву і выпіць піва. Я ўсяго толькі кур’ер — прыняў, прывёз, здаў, подпіс, пячатка.

Зайцам, ваўком, мядзьведзем, ланьню быстраногай, не прыклаўшы нічога да валідатара БСК, ні вуснаў сваіх, ні вялікага пальца, даехаў я да “Рыгі” — і вось ужо стаяў сярод рыжанаў, зара­джаўся ад сонца менскага, як смартфон, і расла ўва мне нецярплівасьць. Ад гэтага пакета трэба было пазбавіцца як мага хутчэй: бо ўсё мацнейшым рабілася ягонае панаваньне. Вось ён ужо і ўспаміны пачаў падкідваць, успаміны пра маладосьць, пош­лую маю, з усімі яе пашанотамі ды сантымэнтамі, шпаркую і шапялявую, шумную, шчасьлівую сваёй адсутнасьцю мэты...

Некалі тут, унізе, проста пад нагамі, піўнушка была: мы з прыяцелямі лавілі ў паўлітровыя слоікі маладое сонца, і самі былі маладыя, і мачавыя пухіры ў нас былі няпужаныя, паслухмяныя, колькі ні залівай — перацярпіш, ныркі працавалі па-пралетарску, пена дзён асядала на нас мякка, як сьнег. І вось я зноў стаяў каля той “Рыгі”, і зноў з пакетам, нібы мне зноў дваццаць, і зноў думаў пра піва, і толькі прыяцелі некуды падзеліся, і ў “Рызе” ўжо не саўкі сноўдаюць, а мае “Суседзі”, сярэдняя кляса, суайчыньнікі, спажыўцы.

Спажыўцу ўсё роўна: ню-ёркер, кензо, сэканд-­хэнд,

Каб пасьпець закупіцца да грэцкіх календ,

Трэба мець пры сабе ўяўленьне пра сьвет,

Пэрспэктыву, рахунак, надзею, пакет

І білет на канцэрт у КЗ як даніну культуры.

Я трымаю ў руцэ пакет і думаю пра Нільса Хольгерсана. Вось кім яму трэба было навучыцца быць там, за мяжою: найперш спажыўцом. Навучыцца арыентавацца ў зьніжках, зьнікаць у кабінках, прымяраць на сябе спачатку рэчы, а потым ужо людзей і словы, браць гуртам, плаціць у растэрміноўку, не прапускаць распродажы, браць, берагчы, эканоміць і бруіцца ў натоўпе такіх самых істотаў, нічым не выдаючы сваёй непажыўнасьці для сьвету. У яго мусіла вырасьці спажывайка — і польскае мястэчка недалёка ад вёскі, дзе яго прытулілі, было школай, палігонам для спажыўцоў, пажары фарбаў на рэчавым рынку патушы купюркай, казюрка ты невядома адкуль узятая, звалілася на галовы добрым людзям, каля рынку аўтобусная станцыя, адтуль можна да Бялай Падляскі дабрацца, а там ужо і да Варшавы. Білет ён сабе купіў употай, з адкладзеных, і адпрасіўся ў туалет, а сам да касы і ў парк. Тая добрая сям’я яго каля кебабніцы чакала, чакала, чвякала, пачалі шукаць — да аўтобуса сорак хвілін, трыццаць, дваццаць пяць... Дзе ты, Нільсе? Можа, у паліцыю заявім? Не, у яго ж нівод­най паперкі, ён хлопчык зь неба, хлопчык, у якога толькі і было, што пяро ў руцэ шэрае ды на нагах грубыя чаравікі невядомай фабрыкі, на целе падлеткавым — нейкае рызьзё. Ён ня можа зьнікнуць, бо яго і так няма. Ён нідзе не зарэгістраваны, не застрахаваны, нікім не застрашаны, нікім не ўпісаны ў сьпісы, толькі місу яму выдалі і лыжку, і мыла з зубной пастай “Colgate”, вырабленай адмыслова для краін Усходняй Эўропы, што, як вядома, сканчаецца за ракой Бугага, яна ж Лямпапо, яна ж Амазон-ком. Які хлопак, цо пан муві? Не вемы.

А ён, Нільс, ужо на вакзале ў Бялай Падлясцы бульбу фры жарэ — а пад’еўшы, на шашу і наперад, на захад. І вось ён ужо ў кабіне вялікай фуры, і кіроўца-кракавяк пытаецца, кім ён хоча быць.

“Паэтам”.

Не, вядома, ён сказаў гэта значна пазьней. І не кіроўцу: курвамаць! — парыкваў той з вышыні свайго Volvo Globetrotter XXL на легкавікі.

Не, Нільс прамовіў гэта самому сабе — і спалохаўся сваіх словаў. У прыбіральні бэрлінскага вакзалу. Празь некалькі гадоў. Тады ён ведаў ужо чатыры мовы, а слова, прамоўленае перад люстэркам, усё роўна атрымалася на нейкай іншай:

Поэтому.

Тады ён ужо ўсіх прачытаў: ад Шэксьпіра да Бахман, ад Фроста да Фрэі Стоўн, ад стогадовага Бродзкага да Івана Блядскога, пецярбурскага клясыка з 2017 году. Нільс ужо ведаў, што хоча гаварыць са сьветам так:

Як па-эта.

Але яшчэ не здагадваўся, што пра гэта лепш нікому не расказваць.

Нільс быў паэт, а у мяне пакет у руцэ. І калі тэлефон звоніць, пакет трэба трымаць нагамі, каб кнопку націснуць.

“Алё”.

“Здравствуйте, я по поводу пакета...

“Так, так, — бадзёра загаварыў я, а суседзі з “Суседзяў” сунулі мне ў твар свае паснулыя пысы. — Я ўжо на месцы, даўно вас чакаю, дзе вы?”

“Извините, — а галасок быў жаночы, малады, лісьлівы, ласкавы, ласы да гульняў з тэмбрамі, — Машина сломалась, жара, не могли бы мы с вами попозже договориться?”

“Маглі б, — змрочна сказаў я, марна спрабуючы трапіць у вузкую палоску ценю, пакінутую мне чалавецтвам. — Могли бы. Да. А где?”

“Возле цирка, — пасьпешліва і вінавата сказала яна. — Вам нормально возле цирка?”

І тут перада мной вырасла яна. Дзенежка.

“Вам нормально? Слышите меня?”

“Это вы? — сказала Дзенежка, не зьвяртаючы ўвагі на тое, што я па тэлефоне гавару. — Ой, это и правда вы...”

За сьпінай у Дзенежкі стаяў хмуры пацан і трымаў за руку пацаня.

“Вы пропали... Слышите меня? Я перезвоню?” — плакаў голас у трубцы. Я крыкнуў, затрымліваючы Дзенежку позіркам:

“Во сколько? Я там могу быть через полчаса ­где-то”.

“Нет, я не успею, давайте через два часа. Хорошо? Вам подходит? Извините, что так получилось”.

“Ладно”, — сказаў я.

У меня в трусах прохладно.

Каб жа ж. Пекла там было, пекла. Смажаныя яйцы на абед лету. Пот, пот, пот, джэк-пот для містэра Джулая.

А Дзенежка стаяла і разглядвала мяне з такім зьдзіўленьнем, што хацелася ўцячы.

“Это и правда вы”.

“Праўда”.

“А что вы здесь делаете?” — яе зьдзіўленьне было непадробным. Мяне проста бесяць такія пытаньні. Сустракаеш кагосьці са старых знаёмых, а яны пытаюцца так, быццам ты ня ў Мінску нарадзіўся, быццам ніколі ня жыў тут: что вы здесь делаете? Быццам шанец сустрэцца ў людзей, якія жывуць у адным горадзе, роўны нулю.

“Чалавека чакаю... Чакаў, дакладней, — я запнуўся. — А ты тут жывеш недзе паблізу?”

“Ага, — яна ўсё разглядвала мяне з-пад капелюша. Пляжнага такога. Які ёй пасаваў, вельмі добра пасаваў, ёй заўжды ўсё пасавала. — Живу вот в том доме. Родители мужа там квартиру нам купили. А вы? Тоже здесь где-то?”

“Неа, я ў Малінаўцы, — схлусіў я. — А тут па справах. Так. Ага. Вось”.

“Познакомьтесь, это мой муж, Витовт, а это Франтишек, сын”, — сказала Дзенежка, адступіўшы на крок.

Хмуры пацан працягнуў мне руку.

“Где твоя панамка? — Дзенежка шырока расплюшчыла вочы і зірнула на сына. — Панамка где? У тебя солнечный удар будет!”

“Не хочу панамку”.

“Надень сейчас же! Скажы ему, чтобы надел, слышишь, Витя?”

“Панамку надень”, — глуха сказаў Віця і пачаў насоўваць на галаву пацаняці белую з малпамі панаму.

“Ну, як у цябе, Дзенежка? Усё добра?” — я падхапіў пакет, паказваючы, што мне трэба ісьці.

“Да... — сказала яна, глыбока ўздыхнула і паўтарыла:

“Да! А я почему-то думала, что вы... Мне сказал кто-то...”

“Что? Что, Денежка?”

“Мама, а почему он тебя денежкой называет?”

“Где твоя панамка?”

“У папы”.

“Витя, ну я ж тебе сказала, надень ему панамку, ты что, не видишь, жара какая?”

“Франак, надевай панаму!”

“Не буду!”

“Мне сказали, что вы умерли”.

Я недаверліва засьмяяўся.

“Хто?”

“Не помню. На встрече выпускников. Вы же тогда не пришли, а мы всех учителей звали. И вам звонили. Много раз. И кто-то узнавал... И нам сказали, что вы... Глупо получилось. А что вы здесь делаете?”

“Ды так. З чалавекам адным сустракаюся. Ну добра, я пайду. Шчасьліва, Дзенежка”.

“Да, конечно. У меня теперь другая фамилия. По мужу. Шелег”.

“Ну, розьніца невялікая. Пайду. Трымайся!” — я рушыў па сходах уніз, махаючы пакетам, занадта актыўна, напэўна, бо і праўда расхваляваўся, як дурань. А можа, гэта проста сьпёка. Ніякай вытрымкі, адна выпечка.

“Подождите. Я сейчас! — кінула яна свайму ся­мейству і пайшла за мной. — Я ж не просто так спрашиваю. Я помню. И вот вы. Так не бывает...”

“Што помніш?”

“Когда вы увольнялись, вы мне сказали, там, в парке. Что вот, Денежка, когда-нибудь, через много лет, ты пойдешь с мужем и детьми в магазин, выйдешь, а там я буду стоять. И ты сделаешь вид, что меня не узнаешь. Пройдешь мимо. Потому что учителей надо забывать. Обязательно надо забыть их, как их звали, и лица, и голоса, потому что когда начнешь виноватых искать, то... То будешь искать среди любимых и среди своих настаўнікаў. Это ваши слова. Вы что, не помните?”

“Не, — сказаў я. — Даўно гэта было. Лухту нейкую сказаў. Каб цябе ачараваць. Толькі мужу не кажы. Таму што маладыя мужы раўнівыя да мінулага”.

Хлопчык падбег да яе, учапіўся ў калена, муж Дзенежкі дагнаў яго, схапіў галаву аберуч.

“А что у тебя в пакете?” — спытаў хлопчык.

“Не знаю, — сказаў я яму. — Видишь, я без панамки. И вот что со мной стало. Какой я старый и глупый. Забыл, что в пакете ношу. Надень панамку, пожалуйста”.

І я пакінуў іх на прыступках каля “Рыгі”, і слова “панамка” яшчэ доўга са мной было, круцілася ў галаве, панамка, панамка, панам-панам, панамэрыкэн. Ну і што. Дзенежка. Адзін раз яе пацалаваў. Мне было дваццаць тры, ёй шаснаццаць. Малады спэцыяліст і школьніца. Ну, не Лаліта ж. І ня Гумберт. Гулялі разам, псіну яе выгульвалі, па горадзе хадзілі, пасьля ўрокаў, далёка адсюль, школа на Розачцы, шпацыры ўздоўж Сьвіслачы, званок, паўгадзіны, і перакульваецца ўсё: уся школьна-дзяржаўная герархія камечыцца ў маім партфэлі, як гальштук, цяпер яна — на вяршыні, а я запляваны сонцам плябей, раб рабізны на яе твары, і вось мы стаім на беразе мёртвай ракі, і я яе цалую асьцярожна ў скронь, а яна маўчыць, а потым ціха так, працяжна, маркотна:

“Я думала, вы сначала меня научите чему-нибудь важному”.

Вось як. З крыўдай, са смуткам — і з разьлікам, на тое, што гэта я, яе настаўнік, нечаму навучуся. Спачатку даць, потым браць. Больш я да яе не дакранаўся. І так нічому і не навучыў. А што было далей?.. нічога ня памятаю. Што яна пра мяне падумала, сустрэўшы праз столькі гадоў?

А што яна магла падумаць?

Чалавек з пакетам. Які аднойчы пакінуў на яе скроні свой калючы пацалунак. Ён так і застаўся там, на яе скуры. І хто ведае — можа, туды яе пасьля мяне больш ніхто не цалаваў.