Сабакі Эўропы

15.

“Ці ня выпіць нам чаго мясцовага? — сказаў Маці Марцінэн. — Я ведаю тут месца... Літоўскія настойкі, вядома, ужо ня тыя. Усё псуецца. Але мы — людзі з творчым уяўленьнем. Ці ня праўда, Тэрэзіюс? У цябе прыгожыя ногі... З такімі каленямі, Тэрэзіюс...”

“Што, выбачаюся?”

“Нічога. Проста сказаў, што курэньне там забаронена. Ты ж ня курыш?”

Тэрэзіюс Скіма накруціў на палец бародку і адпусьціў. Цяпер ён быў ягоны. Ягоны фін. Ягоны шэры гусак — ягоны шанец на ўцёкі.

Яны павярнулі ў арку, нырнулі ў нізкія, амаль нябачныя ў тумане дзьверы. Маці замовіў па стопцы, потым яшчэ па адной. Прагна пазіраючы на Скіму, ён усё гаварыў і гаварыў, гонячы маўчаньне, якое ўсё гусьцей ахутвала іх, маўчаньне, якое яны абодва вельмі добра разумелі, але якое ні ў якім разе нельга было дапусьціць. Здаецца, Маці спрабаваў яго напаіць, падумаў Скіма, сочачы за ягонымі мітусьлівымі, перабольшана клапатлівымі рухамі, за чырвонымі, як у альбіноса, вачыма, у якіх праступалі пажада і абыякавасьць, нібы ўсё ўжо адбылося і фін намагаўся выправадзіць нарэшце непатрэбнага яму каханка. І тут у кішэні яго спакушальніка зазваніў тэлефон, Маці дрогкімі рукамі дастаў яго, паднёс да барвовага ад душнай цеплыні вуха, зморшчыў белы, выгалены лоб бяз броваў:

“Dada, ya ponimayu...”

Скіма сачыў за ім са шкадаваньнем і лёгкім смуткам. Ён стараўся не паказваць сваю трывогу — толькі што рука Маці спаўзла зь ягонага калена, той відавочна захваляваўся, але калі схаваў тэлефон, узяў сябе ў рукі і ўсьміхнуўся:

“Праблема. Зноў праблема. Нешта ня так з маім ДНК для візы. Сёньня ўвечары трэба пераздаць. Добра, што сёньня, інакш я б страціў білет і сваю цудоўную паездку... А сёмай вечара мне трэба быць у расейскім прадстаўніцтве. Ведаеш, мне, напэўна, нельга больш піць. Расейцы, вядома, паважаюць выпівакаў, але няхай яны даведаюцца пра мае таленты на сваім баку мяжы...”

Скіма спачувальна паківаў галавой.

“Але ты выпі, выпі, Тэрэзіюс... — Маці наліў яму яшчэ. — Ты вячэраў? Мы маглі б схадзіць некуды, але пасьля таго, як я здам гэтае факінг ДНК...”

Да сямі, аднак, заставалася яшчэ некалькі гадзін. Скіма сам прапанаваў зайсьці да яго ў гатэль — Маці купіў шампанскага, і яны падняліся ў нумар. Як толькі дзьверы зачыніліся, Маці адразу кінуўся яго распранаць, сьцягнуў швэдар, палез да смочак. Скіма адштурхнуў яго і сеў на свой сіроцкі ложак. Ён заплюшчыў вочы — Маці спрабаваў ­зьняць зь яго спадніцу, але сьпяшаўся, занадта сьпя­шаўся. Скіма дапамог яму, цяпер ён быў у адных калготках, яму было холадна і сьмешна.

“Не сьпяшайся, Маці”, — хрыпла сказаў Скіма.

“Але ў мяне мала часу”, — Маці сеў на падлогу, ногі яго задраліся, і з-пад вузкіх цёплых штаноў паказаліся пярэстыя, нейкія дзіцячыя на выгляд шкарпэткі. А на твары была такая самая дзіцячая крыўда.

“Ты любіш кнігарні?” — спытаў Скіма і прыхінуўся да сьцяны. Хутка. Хутка. Ужо зусім хутка. Маці пакрыўджана глядзеў яму паміж ног — і Скіма накрыўся пледам.

“Вядома, — глуха прамовіў Маці Марцінэн. — Цяпер гэта ня модна. І мне гэта падабаецца. Я люб­лю корпацца ў кнігах — яны заўжды пацьвярджаюць мае думкі. Расейцы — кніжная нацыя. У іх была вялікая літаратура — але яна іх і пагубіла. А яшчэ ў кнігарнях ціха. І можна пабыць аднаму. Сам-насам зь вялікімі мысьлярамі мінулага. Адчуць слодыч распаду. Дакрануцца да залатой гнілі імпэрый. Але не падумай... Я не шукаю ўсю гэтую муць кшталту раманаў ці гэтай... паэзіі.. Я люблю гістарычныя кнігі. Гэтыя паўмёртвыя кнігарні задыхаюцца ад старой паперы. Там такое можна знайсьці, чаго ня скажуць у нашым Таварыстве... Тое, што сапраўды адкрывае расейскую душу. Лепш за любыя лекцыі і пропаведзі. Хочаш, я пакажу табе?..”

Скіма кіўнуў, холадна назіраючы, як Маці ўстае і лезе ў сваю торбу.

“А ты любіш доўгі разагрэў, хлопча”, — азірнуўся Маці і падміргнуў. — Але чорт нас бяры, у мяне і праўда мала часу...”

Скіма ўладна паказаў яму вачыма на торбу.

“Я люблю іхнае расейскае кіно... Кіно мінулага стагодзьдзя. Так званае савецкае. Напрыклад, іх кіно пра разьведчыкаў. Сямнаццаць імгненьняў... Якая прапагандысцкая праца, Тэрэзіюс! Ты мусіш гэта паглядзець. А вось што я купіў у адной кнігарні ў Варшаве... — сказаў Маці, раскрываючы зялёную кніжку з загнутымі ад старасьці старонкамі. — Речи государственных обвинителей СССР. Зборнік прамоваў дзяржаўных абвінаваўцаў, выдадзены Мэтадычнай радай Пракуратуры СССР у 1955. Выпуск 11. О, там ёсьць што пачытаць... Гэта быў час пасьля сьмерці Сталіна, але дух... Дух часу там ёсьць. Я пераклаў адну з гэтых філіпік. Хочаш паслухаць?”

“Раскажы мне кароткі зьмест”, — суха кінуў ­Скіма.

“Добра, — Маці Марцінэн на момант замёр, сьцяў­ся, пераадольваючы сябе, загадваючы свайму ладнаму целу астыць, а потым загаварыў ужо спакойным, нават крыху нуднаватым голасам. — Гэта была справа ад 5 траўня 1955 году, разгледжаная Цюменскім абласным судом. Ты ведаеш, дзе гэта: Цюмень? Гэта край сьвету, Тэрэзіюс, і ўсё ж гэта — Расея. Нашы з табой прадзеды яшчэ былі жывыя...”

“Гэта можаш прапусьціць”, — сказаў Тэрэзіюс Скіма.

“Окей, — Маці важна паднёс кніжку да вачэй. — 28 сакавіка 1955 году было ўчыненае забойства навуковай супрацоўніцы Цюменскага краязнаўчага музэя Казловай Н.С. Забойца быў затрыманы ў момант, калі ён садзіўся ў таксі, спрабуючы уцячы зь месца злачынства. Сьледзтвам было высьветлена, што забойца — муж Казловай, Казлоў В.М., які нанёс пацярпелай 44 нажавыя раны. Суд прымяніў да Казлова Ўказ ад 30 красавіка 1954 году “Аб узмацненьні адказнасьці за наўмыснае забойства” і прыгаварыў яго да найвышэйшай меры. Вось дзе паэзія, Скіма... Паэзія імпэрскіх судоў, паэзія сталоў, пакрытых сукном, паэзія гулкіх калідораў, бытавых забойстваў, а за акном Сібір, панылыя шматпавярховікі, п’янства, абсурдныя лёзунгі на шэрых слупах, неба, ад аднаго колеру якога хочацца павесіцца... Але яны жылі і верылі ў імпэрыю. Лю­дзі, якія ніколі з гораду роднага не выяжджалі. Ну, можа, хіба ў Крым або ў Ленінград. Але Эўропа была для іх як Месяц. Як Марс. Як іншая галяктыка, Скіма! Вось у чым іх веліч. Ім хапала імпэрыі, каб лавіць кайф ад несвабоды. А нам? Нам усё свабоды мала...

А пачыналася ўсё так... Слухай... “Товарищи судьи!”, бла-бла-бла... Вось...”

І зноў кніга загаварыла ў галаве Тэрэзіюса Скімы — загаварыла быццам бы сама па сабе. На іншай, грубай і дзіўнай мове, якую ён чамусьці цудоўна разумеў.

“Событие, происшедшее 28 марта 1955 в здании областного краеведческого музея, глубоко взволновало общественность Тюмени. В середине дня в помещении музея на глазах у сотрудников была убита Козлова Наталья Сергеевна, член ВЛКСМ, научный сотрудник музея.

В день убийства к подъезду музея подъехал на такси мужчина, на вид лет 24, одетый в пальто и шляпу. Он поднялся на второй этаж. Дежурный кассир, узнав в посетителе мужа Козловой, приветливо встретил его.

Зайдя в зал, где работала жена, Козлов стал уговаривать ее вернуться к нему и, когда она отказалась продолжать совместную жизнь, Козлов попросил ее пройти в одну из комнат, расположенных рядом. Через несколько минут сотрудники услышали крик Козловой. Вошедшие в комнату сотрудники увидели, как Козлов, держа одной рукой жену, наносил ей другой рукой удары ножом.

Сослуживцы Козловой пытались помешать убийце, но подходить ближе не решались, а ограничились тем, что стали бросать в него книги...

Кнігі, Тэрэзіюс. Тое, што было наскрозь прасяк­нута ідэямі, не змагло прымусіць Казлова застацца чалавекам. Ён зрабіўся пачварай — і цяпер кнігі ляцелі ў яго, як сымбалі бясьсільля дзяржавы.

Не обращая на это внимания, Козлов продолжал наносить жене удары. Он нанес ей 44 удара ножом. Убедившись в том, что жена находится в предсмертной агонии, он бросил нож и попытался скрыться, но был задержан граджанами при посадке в ожидавшую его автомашину.

Подсудимый Козлов признал себя виновным и объяснил, что он любил Наталью Сергеевну и убил ее потому, что она не хотела жить с ним и ушла от него.

Почему же Козлова ушла от своего мужа? Ты слухаеш?”

“Так”.

“Рэч у тым, Скіма, што яна вучылася і была сьціплай і разумнай жанчынай, а ён піў, біў яе, здраджваў, а яшчэ не даваў хадзіць на заняткі і займацца грамадзкай працай. Калі яны жылі ў асобнай кватэры, ён рваў яе канспэкты, якія яна склейвала, а яшчэ схаваў яе камсамольскі білет, “в связи с чем потеря билета обсуждалась на комсомольском собрании”.

Потым ён пайшоў служыць у войска. Тры з паловай гады ён не пісаў ёй, не адказваў на лісты, сышоўся зь іншай жанчынай, Казлова знайшла яго і ён зноў пачаў жыць зь ёй. І зноў пачаліся зьбіцьцё і грубасьць. І тады яна сышла. 17 сакавіка Казлоў грукаўся да суседзяў і клікаў іх на пахаваньне Натальлі.

“Свидетель показал, что Козлов высказывал намерение совершить по отношению к жене такие циничные действия, о которых невозможно здесь в публичном месте говорить. Убийство было совершено столовым ножом. В 12 часов 40 минут в карете скорой помощи от нанесенных ран Козлова скончалась.

Стараясь смягчить свою вину, подсудимый Козлов пытался доказать, что Наталья вела себя нечестно. В частности, он заявил, что она получила перевод на сумму в 150 рублей из Ташкента, от знакомого по имени Владимир. Проверка этого факта опровергла лживое клеветническое заявление Козлова.

Какие же причины способствовали такому тяжелому концу семейной жизни Козловых?

Их брак был случайным. Взаимной любви у них не было, взаимная помощь отсутствовала, равноправие супругов — этот непреложный закон семейной жизни — было попрано, взгляды на жизнь и общественные обязанности были различными. Общественные организации, профсоюзные, комсомольские коллективы не вникали в их жизнь, не помогли наладить правильные взаимоотношения.

Советские люди в своих письмах выражают свое возмущение и требуют сурового наказания убийцы.

“Такому — не место среди нас! Это было не просто убийство, а исступленное кромсание полумертвого тела”.

“Такому — не место среди нас! Гадов, мерзких насекомых сбрасывают с тела и уничтожают. Выродков, подонки старого общества мы так же безжалостно сбрасываем со здорового тела нашего общества. Мы требуем высшей меры наказания — расстрела!”

“Мы просим применить к убийце самую высшую меру наказания — расстрел! Это отбросы общества, сорняк, засоряющий чистые поля, и этот сорняк надо безжалостно уничтожать”.

К этому голосу трудящихся присоединяю голос обвинителя и я и требую на основании Указа от 30 апреля 1954 года применить к Козлову Виктору Михайловичу высшую меру наказания — расстрел”.

“Я, вядома, апусьціў сёе-тое, — сьціпла сказаў Маці, паглядзеўшы на гадзіньнік. — Як усё ж прыемна, што нарэшце падзяліўся гэтым скарбам...”

“Але чаму гэта скарб?” — спытаў Скіма.

“Бо гэта геніяльна, Тэрэзіюс. Вось якія гэта былі людзі — людзі ідэі. Крымінальнікаў і палітычных яны судзілі па розных законах, але выпальвалі калёным жалезам і тых, і другіх, і трэціх. Усё жывое, што ня служыць ідэі, мусіць загінуць. Толькі ідэя можа апраўдаць усё — і толькі ідэя мае права абвінавачваць! Калі б я жыў у той час, я быў бы спачатку камуністам, а потым нацыстам!”

“Вось як”.

“Я люблю паразважаць пра тое, як бы гэтая гісторыя выглядала ў нашыя дні. У эпоху так званай Новай Дэмакратыі, — ухмыльнуўся па-хлапечы Маці. Няўжо і ў мяне такая самая юная ўсьмешка, падумаў Скіма. — Дык вось. Калі б гісторыя адбывалася ў Райху, нічога б не зьмянілася. Прагучала б такая самая прамова і такі самы прысуд. Цяперашнія расейскія законы нічым не адрозьніваюцца ад законаў 1954 году. Яны нават стражэйшыя. А вось перанясем яе ў нашу Эўропу. Па-першае, усе гэтыя фэміністкі проста не далі б місіс Казловай заха­ваць гэты шлюб. Яе адправілі б у таемны лягер, дзе вучаць самаабароне і псыхалягічнаму супрацьстаяньню. І яна б вярнулася і справакавала ягоную аг­рэсію. Але за гэта не панесла б аніякага пакараньня. Наадварот — гэтыя ваяўнічыя бабы скарысталіся б ёй як чарговым сьцягам. Па-другое, і бяз гэтага Казлоў усё роўна знайшоў бы яе рана ці позна — інстынк­ты так лёгка не заб’еш. Знайшоў і закалоў бы — але пракурор папрасіў бы для Казлова найвышэйшую меру ў эўрапейскім разуменьні гэтага слова. То бок утульную турму з усімі зручнасьцямі на марскім беразе, дзе Казлоў мог бы гадоў пяць займацца творчасьцю, самаўдасканаленьнем, пашырэньнем сваіх духоўных даляглядаў. Да ягоных паслуг былі б бясплатнае порна для задавальненьня натуральных патрэб, інтэрнэт, паездкі ў краязнаўчыя музэі з мэтай перавыхаваньня і смачныя абеды тройчы на дзень за кошт дзяржавы. Па выходных — віскі, рыбалка, футбол. Разумееш, Скіма? Мне брыдка сабе ўяўляць, што цяпер, у гэты самы момант тысячы такіх містэраў казловых адпачываюць у эўрапейскіх турмах. Мярзотных казловых, гадаў і шкодных паразытаў, якія распла­дзіліся на здаровым целе Эўропы, прыхадняў, якія лезуць туды, дзе слабое месца, дзе можна схавацца і піць кроў Эўропы, трэба зьнішчаць. І гэта магчыма толькі ў імпэрыі — там, дзе ўлада не баіцца быць жалезнымі шчыпцамі і рваць без анэс­тэзіі. Я мару, каб нашы настаўнікі і гіды Люўру, Пінакатэкі і Прада пісалі лісты ў парлямэнт: мы патрабуем сьмерці для ўсіх, хто яе заслугоўвае, а найперш для чужынцаў, якія поўзаюць у нашых гарадах, карыстаючыся нашай жа праславутай гуманнасьцю!”

“Так, — кіўнуў Скіма, адкідваючы коўдру. — Гэта было б цудоўна”.

“Я зноў забалбатаўся, — усьміхнуўся Маці, паціраючы твар. — Зараз я прыйду да цябе, а потым я пакіну свайго прыгожага сябра тут, з бутэлькай шампанскага, і пабягу... Гэтыя расейцы ня любяць спазьненьняў, хаця самі — самая непунктуальная нацыя... Дарэчы, а што ў нас тут? Што мы хаваем у такім элегантным заплечніку?”

Маці палез у заплечнік Скімы, дастаў ягоныя зубную шчотку, лязо, крэмы, кнігі і —

“Пяро, — сказаў Маці. — Навошта яно табе?”

Скіма юрліва ўсьміхнуўся і адвёў вочы.

“Ты лашчыш ім свае...”

“Замкні дзьверы”, — сказаў Тэрэзіюс Скіма. І калі Маці Марцінэн паслухмяна ўскочыў і павярнуўся да яго сьпінай, Тэрэзіюс Скіма спакойна ўзяў бу­тэльку шампанскага і размашыста ўдарыў яго па цемені.

А потым яшчэ раз.

Тэрэзіюс Скіма не любіў нацыстаў.

І камуністаў таксама.

Ён не любіў ідэі і людзей, здольных за іх за­біваць.

Ён цярпець ня мог жорсткасьць.

Ён любіў катоў, вузкія спадніцы і старое нямецкае кіно, якое здымалі на смартфоны ў самым пачатку стагодзьдзя.

Ён чуў, як брэшуць сабакі. Блізка-блізка. Ужо зусім блізка. Нібы яны пазналі яго, нібы яны бачылі яго сылюэт у асьветленым акне таннага віленскага гатэлю.

Тэрэзіюс Скіма акуратна зьняў калготкі, майку, майткі. Голы і прыўкрасны, пакрыты гусінай скурай, зь якой, на жаль, не тырчала ніводнага пяра, ён стаяў перад люстэркам у нумары таннага га­тэлю на самым краі Эўропы — і не было нікога, хто мог бы яму перашкодзіць.

А затым адбылося цудоўнае ператварэньне.

І можна было не сумнявацца, што некага яно давяло б да сьлёз. Бо раскошная, тонкая, закручаная бародка зь серабрыстым матузком упала на падлогу. Не мінула і пятнаццаці хвілін, як перад люстэркам, паглядваючы на сіроцкі ложак, дзе ляжаў ніцма мужчына ў пакамечанай сукенцы, красаваўся чыста выгалены, пазбаўлены броваў і поўны мужчынскіх і іншых сілаў пан Маці Марцінэн, у вузкіх штанах, белым швэдры і сінім зімовым пінжаку. У ягонай кішэні была ідэнтыфікацыйная картка, электронны гузік мясцовага чыгуначнага білета і чырвоная кніжачка зь дзьвюхгаловым арлом, на вокладцы якой кірылічнымі літарамі былі золатам выведзеныя словы, якія ведалі ўсе:

“Российская империя”,

а ўнізе, крыху меншымі літарамі, іншыя словы, зразумець якія было ўжо цяжэй:

“Разрешение на въезд и временное пребывание”.

Маці Марцінэн спусьціўся ўніз, хутка прайшоў міма пустой рэцэпцыі і зайшоў у крамку на рагу вуліцы. Купіў бутэльку гарэлкі, вярнуўся ў нумар і ласкава, прытрымліваючы падбародзьдзе мужчыну ў спадніцы, выліў гарэлку яму ў рот. А затым вымыў рукі, падхапіў торбу і заплечнік і выйшаў у вечаровы туман, да нябачных сабакаў, якія цяпер вылі, нібы раптам згубілі сьлед.

Пан Маці Марцінэн выклікаў таксі, якое давезла яго на іншы бок ракі, і выпіў там кавы, разглядваючы горад, які рабіўся ўсё больш шумным, стракатым і настойлівым: горад клікаў пана Марцінэна на розных мовах, але ў пана былі справы. Роўна а сёмай ён пазваніў у дзьверы расейскага прадстаўніцтва, яго правялі ў памяшканьне, падобнае да лякарскага кабінэта, дзе мужчына ў белым халаце грубавата засунуў пану Марцінэну ў рот шкляную палачку і сказаў, як вылаяўся:

“Окей, you are free!”

Нібы містэр Марцінэн быў ахвярай, якой гэты грубы чалавек толькі што дараваў сваёй шкляной палачкай свабоду.

У той вечар містэр Марцінэн завітаў яшчэ ў адно месца. На Піліма, 51.

Гэтым разам тут было адчынена. І нават бел-чырвона-белы сьцяг, які вісеў над дзьвярыма, нібы паказваў усім сваім выглядам, што ён можа ўвайсьці, калі ня будзе казаць лішняга.

Сьцяг, падумаў Тэрэзіюс Скіма. У Эўропе такія рэчы даўно ўжо лічыліся архаізмам — сьцяг быў роўны пяру ў гэтай гульні, якая вялася Скімам ужо тыдзень і нішто не выдавала на тое, што не­ўзабаве будзе абвешчаны вынік. Сьцяг вісеў на вежы пасярод гэтага гораду, сьцяг быў тут, папярэджваючы пра сур’ёзнасьць намераў, трыкалёр з залатым арлом боўтаўся над брамай расейскага прадстаўніцтва — і Тэрэзіюс Скіма падумаў, што наўрад ці змог бы жыць у краіне, дзе трэба было б любіць сьцяг. Ён памятаў, што некалі за абразу сьцяга маглі забіць — воляй улады, вокрыкам дзяржавы: цікава, што сказаў бы пра гэта Маці Марцінэн?

Містэр Марцінэн увайшоў у цесны кабінэт, дзе за доўгім сталом сядзелі трое, занурыўшыся кожнае ў свой ноўтбук. Двое мужчын і жанчына з русай касою, канец якой яна схавала пад каўнер вайсковай курткі.

Яны ўсе разам паднялі вочы на Скіму — стомленыя вочы людзей, якія ня звыклі жартаваць, седзячы каля сьцяга. Бо ў цэнтры стала стаяў брат таго, першага штандара, які вянчаў сабой непрыкметныя дзьверы. Брат ці сястра — гэта было ўжо ня важна.

“Добры дзень”, — павітаўся па-ангельску Тэрэзіюс Скіма.

“Вітаем”, — смурна кінуў адзін з мужчынаў і прыўзьняўся, акідваючы Скіму прафэсійным позіркам выкрывальніка змоваў.

“Мяне завуць Тэрэзіюс Скіма, — Скіма аблізаў сухія, гатовыя да хлусьні вусны. — Ці правільна я разумею: тут знаходзіцца цэнтр беларускай эміграцыі ў Вільні?”

“Правільна, — ня надта прыязна адгукнуўся другі мужчына. — Што вам трэба?”

І ўсё ж яны былі зьдзіўленыя, падумаў Скіма. Зьдзіўленыя тым асаблівым зьдзіўленьнем, калі ведаеш, што ўсё мусіла пайсьці інакш.

“Вашы кантакты мне даў літоўскі паэт, які цяпер жыве ў ЗША. Я агент службы ED у Бэрліне і займаюся справай вашага суайчыньніка, — цярпліва сказаў Скіма. — Я думаю, што ён быў бе-ла-рус. Ён памёр у бэрлінскім гатэлі некалькі дзён таму. Ягоным заняткам была паэзія. Пасьля яго засталіся вось гэтая кніга, нататнік і... І вось гэтае пяро”.

Яны глядзелі на яго неўразумела і ня рухаліся.

“Вы разумееце па-ангельску?” — спытаў Скіма.

“Ня вельмі добра, — прызналася жанчына. — Дык вы немец?”

“Я бэрлінец, — сказаў Скіма. — Я паспрабую сказаць іншымі словамі, каб вы зразумелі?”

“Проста я гавару па-нямецку лепш, — адказала жанчына. — Давайце па-нямецку”.

“Добра”, — пагадзіўся Скіма і паўтарыў усё на сваёй роднай мове. І падумаў, што родная мова, ма­быць, нешта таксама няўлоўнае, што патрабуе свайго расьсьледаваньня, бо так цяжка бывае знайсьці ёй імя.

Яна ўзяла ў рукі кніжку і перадала яе муж­чынам.

“Так, гэта па-беларуску”, — сказаў адзін.

“Гэта наша мова”, — сказаў другі.

“Але чаго вы хочаце ад нас?” — спытала жанчына.

Трое за доўгім сталом. Тры партрэты на сьцяне: мужчынскі, жаночы і яшчэ адзін мужчынскі. На першым чалавек з вусікамі, на другім — старая кабета, намаляваная чырвоным, сінім і чорным, на трэцім — фота.

“Хто гэта, на сьцяне?” — спытаў Скіма.

“Гэта Купала, сьвятая Бянігна і Максім Крывічанін, — прамовіў раздражнёна той мужчына, які ўвесь час маўчаў. — Нашы героі. Але што вы ад нас хочаце?”

Ён таксама гаварыў па-нямецку. На школьнай, прымітыўнай, з памылкамі нямецкай мове, якая прымушала Скіму ўвесь час стрымліваць усьмешку. Але не хапала яшчэ, каб яны падумалі, што ён зьдзекуецца. Тут сядзелі сур’ёзныя людзі. Сур’ёзныя людзі пад сур’ёзнымі партрэтамі побач з сур’ёзным сьцягам, і партрэты і сьцяг давалі ім сілу. А хто быў ён, бэрлінскі няўдаліца, бязь сьцяга і сьвятых выяваў?

“Мне падалося, вы можаце ведаць нешта пра чалавека, якога я шукаю. А яшчэ я лічу, што разгадка — на вуліцы... зараз я скажу дакладна... вуліцы Сіадыч ў Мінску”.

“Сіадыч... Хм. Мы не паліцэйская ўправа, — сказаў мужчына за дальнім канцом стала. — Вядома, беларусы, якія трапляюць у Вільню, зьвяртаюцца да нас. Але... Чым, вы кажаце, займаўся ваш нябожчык?”

“Ён пісаў вершы”, — сказаў Скіма.

Яны пераглянуліся.

“Бязглузды занятак у час, калі галоўнае — змагацца за незалежнасьць, — паволі вымавіла жанчына з русай касою. — Паэзія ўжо даўно ня здольная падтрымліваць нас у змаганьні. Пагатоў у кнізе, якую вы прывезьлі... Там нічога няма пра нашую справу. Пра справу кожнага патрыёта. Вярнуць краіне і яе народу свабоду і скінуць ярмо імпэрыі. Вось чым заклапочаныя мы, беларусы. У Беларусі была вялікая паэзія, якая выяўляла душу і памкненьні нашага народу. Але яна скончылася паўсотні гадоў таму. Разам са сьмерцю нашых клясыкаў, апосталаў нашага адраджэньня”.

Скіма кіўнуў і пацягнуўся да бародкі, але ўс­пом­ніў, што ён цяпер — чалавек з чужым тварам.

“Гэты ваш паэт — проста паражэнец, — сказала жанчына. — Уцякач. Багемны гультай у пошуках цёплага гняздэчка. Мы не падтрымліваем кантактаў з тымі, хто марнуе жыцьцё на такія забаўкі. Замест таго, каб ахвяраваць яго дзеля Бацькаўшчыны”.

Адзін з мужчын раптам выйшаў з-за стала і падышоў усутыч да Скімы.

“Ну ўсё, канчайце вашыя гульні, — сказаў ён, узяўшы Скіму за штрыфэль пінжака. — Наш чалавек засёк вас у горадзе, калі вы кантактавалі з Марцінэнам, расейскім шпіёнам і актыўным удзельнікам прарасейскай групоўкі. Вы ведзяце брудную гульню, агент Скіма. Ня думайце, што нехта тут паверыў хоць аднаму вашаму слову. Не трымайце нас за ідыётаў. Лепш трымайцеся далей ад нашай арганізацыі. Ці мне выклікаць паліцыю і расказаць ім пра вашыя фокусы зь пераапрананьнем?”

“Я зразумеў вас, — спакойна сказаў Скіма, гледзячы яму ў вочы. — Усяго добрага, панове”.

І ён выйшаў у калідор, трымаючы сьпіну так, каб ніхто не падумаў, што ён іх баіцца. Па шчырасьці, падумаў Скіма, іх шкада. Яны маглі б скарыстаць маю паездку ў сваіх мэтах. Зрабіць мяне сувязным — ці як там гэта завецца на іхнай падпольнай мове. А за гэта дапамагчы мне наладзіць кантакт зь людзьмі ў Мінску. Ці Менску? Здаецца, так гэта будзе па-беларуску? Ці на бальбуце?

Ён пачынаў блытацца. Ён быў агентам ED. І калі б нехта сказаў яму тыдзень таму, што ён...

Пакой у “Розэнгартэне”. Кніга. Пяро. Гарады. Га­тэлі. Людзі. Куды ўсё гэта цягне цябе, нібы ветрам, Тэрэзіюс?

Ідучы пад віленскімі ліхтарамі, ён замерзлымі пальцамі паваражыў на сваім тэлефоне. І зь Вільні ў Бэрлін паляцела кароткае паведамленьне з трох словаў, падобнае да зашыфраванага пасланьня:

Пакармі маіх катоў.

Да цягніка заставалася яшчэ дзьве гадзіны.