Сабакі Эўропы

3.

Сонца даўно стаяла над Менскам, я ня бачыў, як яно ўзыходзіла, але тое імгненьне, калі горад ажыў, як праяўленая фатаграфія, калі цемната, быццам чорная вада, з шыпеньнем сышла ў нябачныя стокі і ўсё навокал зрабілася чырванаватым, чыстым і чужым, я засьпеў ва ўсёй красе.

Быў той момант, калі ненасытныя салаўі змучана замаўкаюць і прачынаюцца вавёркі, выпраўляючыся ў траву па сваіх вывераных маршрутах.

Блукаючы па пустых парках, здымаючы з дрэваў і лавачак тонкую сетку свайго бяссоньня, я выйшаў да высокага будынку побач зь Нямігай і пабачыў на ягоным даху людзей.

З таго месца, дзе я стаяў, цяжка было разабраць, што яны там робяць і хто яны, проста цёмныя абрысы на фоне сьветлага, яшчэ халаднаватага неба. Магчыма, гэта былі будаўнікі, якія пачалі працаваць так рана, бо ня ўкладваліся ў тэрміны, але я ўявіў сабе сэкту Новых Менскіх Сонцапаклоньнікаў: як яны кожную раніцу на самым сьвітанку выходзяць на чорныя астылыя дахі, скідваюць адзеньне. Абсалютна голыя, мужчыны і жанчыны, гладкія, паголеныя, бліскучыя целы — і падстаўляюць свае грудзі, жываты, сьцёгны новаму сонцу. І іхныя ступакі пакідаюць на чорным бітуме даху адбіткі, як пяткі Пятніцы на трапічным пяску. Яны моляцца юнаму менскаму Сонцу, уздымаючы да яго рукі ў лусцэ паганскіх татуіровак, расстаўляючы моцныя загарэлыя ногі, і Сонца лашчыць іхную скуру.

Дзень будзе сьпякотны, на небе ані хмаркі, пасьля малітвы яны разьбягуцца па сваіх ванных пакоях і празь пятнаццаць хвілін сядуць на ровары, надзеўшы навушнікі плэераў, і ніхто ні словам не згадае тую ранішнюю малітву. Толькі лёгкія шматзначныя позіркі, апушчаныя да кубачка кавы вейкі, кароткі ўсплёск пальцаў, дрыготка ў пакрытых пушком гнуткіх хрыбтах.

Ці хацеў бы я далучыцца да іх?

Так, хацеў бы. Але я баюся. Усё пачынаецца з сонца, а потым ты падаеш. Падаеш, падаеш, падаеш.

Мне сорак гадоў, і я ніколі ня быў жанаты. Больш за тое, у мяне ніколі не было жанчыны. Дам вам ператравіць гэты няпросты факт.

І мужчын у мяне не было таксама, удакладню на ўсялякі выпадак. Не, не падумайце толькі, што я нейкі вычварэнец. Проста я ня ведаю, навошта гэта мне, калі ў сьвеце існуе, напрыклад, лета. Вось гэтае лета: зь ягонымі сонцамі, пахамі, травамі, гарачым асфальтам, людзьмі і шумам. Я зроблены зь лета: у мяне пад пахамі пахне скошанай травой, мае пазногці пахнуць асфальтам менскіх вуліц, у маіх вачах скачуць сонцы, і разглядваючы людзей, я паўтараю іхныя звычкі і ціха сьмяюся, калі ў мяне выходзіць распусьціцца ў іхным шуме. Я шчасьлівы і так, бадзяючыся начамі па менскіх парках і думаючы рознае пра людзей, птушак і расьліны. Вядома, я ведаю, што такое стасункі: я прачытаў столькі кніг і паглядзеў столькі рознага кіно, што мог бы, напэўна, імітаваць гэта з большым ці меншым посьпехам, як, зрэшты і ўсе.

Я думаю, што кожны, хто распачынае стасункі зь нейкім чалавекам, займаецца менавіта гэтым: падсьвядома бярэ ў даступнай яму культуры нейкую зразумелую схему і трымаецца яе. Хтосьці жыве пад Джойса, а хтосьці пад Пугачову, хтосьці пад мадам Бавары, а хтосьці пад Ісуса Хрыста. Магчыма, таму я і думаю пра Нільса Хольгерсана. Як ён, перад тым, як наважыцца на ўцёкі, любіў прыходзіць да свойскіх птушак у іхныя паўцёмныя, поўныя пер’я дамы, пабудаваныя ім людзьмі, дамы, падобныя да закінутых гімнастычных заляў — я мяркую, Нільс Хольгерсан быў закаханы ў адну з гэтых птушак, у белую гусачку. Можа быць, ён лашчыў сябе, схаваўшыся ў птушніку і ўзіраючыся ў яе дурнаватыя вочы, бо мне падаецца, для сялянскіх дзяцей гэта найлепшае месца, каб пабыць сам-насам з сабою і дасьледаваць сябе: куратнік, пуня, халодная лазьня...

Я ведаю, што такое сэкс. Я нармальны чалавек: часам я адкрываю запаветныя сайты на сваім кампутары, уключаю відэа і назіраю, чым займаюцца людзі на экране манітора. Я стараюся не ўпусьціць ніводнай дробязі, мне цікава, што яны адчуваюць падчас усёй гэтай валтузьні, я зазіраю ў вочы жанчын і гляджу, як вільгатнеюць целы, напінаюцца сьпіны, рухаюцца ногі, языкі і азадкі. Мне цікава. Але яны не нясуць у сабе ні лета, ні гораду, яны ня пахнуць ні скошанай травой, ні гарачым асфальтам, ні ветрам, які раптам праносіцца па пустой вуліцы, абуджаючы цені, у іхных стогнах не чуваць ні навязьлівага п’янага маналёгу газонакасілкі, ні рыпеньня парасона над галавой, калі п’еш каву ў вулічным кафэ, ні спалоханага прызнаньня пус­той кардоннай скрынкі, якая кідаецца на праезную частку перад навальніцай, ні лёгкасьці сіняга балёніка, які раптам выпускае дзіцячая рука, пальцы перапэцканыя марозівам, плач, тумкае тупая папса, вадаспад жалеза абрынаецца на праспэкт. У іх ёсьць толькі яны самі, у гэтых мужчын і жанчын на экране, і яны трымаюць сябе ў руках, сьціскаюць сябе ў сваіх уласных руках, аглядваючыся на камэру, і я адчуваю сябе бачным, і выключаю, і выбягаю на двор, і сьмяюся. У мяне ніколі не было сэксу — але я лепш за вас ведаю, што гэта такое. На гэта цікава глядзець, бо ў галаву лезуць розныя думкі. Але гэтым зусім не цікава зай­мацца.

Мама кажа, што мне ўжо сорак і час узяцца за розум. Я ніколі не расказваю ёй ні пра Нільса, ні пра тое, што я насамрэч думаю і як баўлю час. Напэўна, Мама жахнулася б — але мяне ўсё часьцей бярэ сумнеў, што яна была б шчырая у гэты момант. Мне падаецца, яна прымае мяне такім, як я ёсьць. Адзіная жанчына ў маім жыцьці. Яна кажа пра тое, што хацела б, каб у мяне былі стасункі, таму што таксама трымаецца нейкай схемы. Хоць сама так задаволена сьмяецца, калі я кажу, што, на жаль, нікога пакуль не знайшоў. А я забіраю ў яе старыя сумачкі, якія яна хоча выкінуць — нібыта каб пакласьці іх каля сьметніка. А сам нясу іх дамоў і нюхаю. Проста нюхаю, мне падабаецца, як яны пахнуць. І ўсё — ніякага вычварэньня.

Вядома, калі б у мяне былі жонка або муж, я мог бы расказаць ёй ці яму пра Нільса Хольгерсана. Але што было б потым? Я расказаў бы, а яна паслухала б — і мы працягнулі б будаваць стасункі. Не свае, а чужыя, прыдуманыя ня намі. А так я магу думаць пра Нільса колькі захачу і дзе захачу. На іхнай мове гэта называецца — інфантыльнасьць. У сорак гадоў мова сьціскаецца вакол цябе мёртвай хваткай: у ёй раптам робіцца столькі словаў, каб абазначыць цябе. Дзе яны былі раней, калі я быў малады? Чаму тады нікому не прыходзіла ў галаву гаварыць пра мяне лацінскімі каранямі і навуковымі тэрмінамі?

Я ўжо дапіваў каву і зьбіраўся пайсьці пехатой да мэтро — даехаць да Ўручча і сесьці там на аўтобус у аэрапорт. Мама будзе злаваць, калі я спазьнюся і яна паляціць у свой Бэрлін, падвёўшы знаёмых.

На дне кубачка застаўся цукар, шмат цукру — і я падумаў, што калі б была вайна, я мог бы прадаць гэты пусты кубачак і купіць за яго хлеба.

І тут на маю лавачку падсеў ён — Чалавек з пляс­тыкавым пакетам. Трохі старэйшы за мяне, у белай летняй уніформе: шорты, кепка, кашуля з кароткім рукавом. Мы пасядзелі трохі, чалавек паставіў пакет побач і ўздыхнуў.

“Жара будет, — прамовіў ён. — Тридцать пять, не меньше”.

Мне трэба было ісьці, але пакет дакранаўся да майго локця. Ён стаяў паміж намі, і я ведаў, што калі ўстану, пакет упадзе. Я даўно ня бачыў у парку людзей з пакетамі. Я не люблю плястыкавыя пакеты. Спрабуючы адгадаць, што ў ім, я пася­дзеў крыху і пачаў паволі адсоўвацца — і пакет пацягнуўся за мной. Як галава п’янага суседа ў вагоне.

“Полдесятого, а как жарит, просто кожа плавится”, — сказаў чалавек.

Ужо тады мне трэба было зразумець, што гэта знак. І ўцякаць, уцякаць прэч ад гэтай лаўкі, па­тэлефанаваць Маме і сказаць, што я не пасьпяваю, што няхай яна пазвоніць сваім сябрам, у яе ж іх так шмат. Пайсьці дамоў і легчы спаць, думаючы пра Нільса.

“Сухое будет лето, все сгорит”, — нясьпешна сказаў чалавек.

Я прытрымаў пакет локцем, адчуваючы, які ён халодны. Зьверху зьмесьціва пакета было прыкрыта нейкай курткай. Звычайны пакет, досыць тоўсты. Пакет заварушыўся і палез на мяне.

“Я вам говорю, сегодня будет ад”, — пераканана дадаў чалавек і на слове “Ад” сьцяў вусны ў горкай і суворай усьмешцы.

Я падсунуўся бліжэй да чалавека з пакетам, каб прадухіліць катастрофу. Ён зьдзівіўся, але працягваў, як нічога ніякага:

“Задохнемся все в этом пекле”.

І тады я ўскочыў і шпаркім крокам, азіраючыся, рушыў да мэтро. Пакет пляснуўся на зямлю, і зь яго паляцелі нейкія нажніцы, нажы, ножыкі, інструмэнты на кароткіх і злых нагах, жалезнае дробнае зьвяр’ё. Я адвярнуўся і пабег, праклінаючы гэтага ідыёта. Мама чакала мяне ў аэрапорце, і часу заставалася няшмат.